Gespreksleider Lennart Booij weet wat hij wil tijdens de Vrijheidsmaaltijd van de VU in het Westerpark op vrijdag 5 mei. Er moet in twee uur tijd een nieuwe vorm van debatteren uitgevonden worden. Dus trekt hij elke spreker die dreigt van het pad af te gaan weer bij de les.
Tijdens de courgettesoep met oregano leidt hij bestuurslid Marjolein Jansen soepel van de wetenschap naar het thema ‘debat’. “Wetenschap is niet ook maar een mening”, betoogt zij. “Wetenschap gaat om feiten en bewijsvoering. Niet om te zeggen: ik heb gelijk, maar: ik toon aan dat het zo zit.” Booij: “Dus wetenschap zorgt in het debat om ontnuchtering?”
Jansen antwoordt: “Elk debat begint met luisteren en dan de vraag: hebben we nog steeds dezelfde overtuiging wanneer er nieuwe kennis is?”
Polariseren
Met de vier studenten die praten over polarisering in het publieke debat heeft Booij duidelijk een goed voorgesprek gehad. Student artificial intelligence Ruben Boyd trapt af met zijn stelling dat polarisering alleen maar laat zien dat de democratie goed werkt; je hebt de vrijheid om een eigen mening te hebben.
‘Debat is überhaupt geen goede vorm om tot een oplossing te komen’
Booij laat de andere drie erop reageren, hintend in welke richting hun bijdrage moet gaan. Bij polarisering zoekt niemand toenadering, zegt de een. Debat is überhaupt geen goede vorm om tot een oplossing te komen voor problemen in de samenleving, zegt de ander. En: politici polariseren zodra er een camera draait – ieder in z’n eigen bubbel is de nieuwe verzuiling.
Weg met de media
Iemand in het publiek oppert dat de media misschien wat vaker weggehouden moeten worden bij beslissingen en dat is koren op Booijs molen. Er moeten nieuwe spelregels komen voor het debat, vat hij samen.
De studenten zien er wel wat in. Terughoudender media, duidelijker maken hoe politieke campagnes mensen beïnvloeden (Boyd: “Campagneteams hebben steeds vaker psychologen in dienst die precies weten hoe ze mensen kunnen sturen”), al op de basisschool beginnen met burgerschapsvorming.
Beginnen op de basisschool
“Je moet op de basisschool leerlingen al uitdagen om over maatschappelijke problemen en de politiek na te denken”, vindt Coen Karis, student politicologie. Booij geeft gauw het woord aan Ynte Bakhuizen, medeoprichter van de Bildung Academie. “Waarom is dat belangrijk, Ynte, burgerschapsvorming?”
‘Burgerschapsvorming – waarom is dat belangrijk?’
Bakhuizen: “Na de basisschool gaan kinderen met verschillende achtergronden uit elkaar naar verschillende schoolniveaus. Daar begint al dat je elkaar minder ontmoet.” En die ontmoeting is wel heel belangrijk om polarisering te voorkomen.
Eiersalade met zalmwraps
De muziek gaat aan, de studenten verlaten de schijnwerpers en de soepkommen maken plaats voor houten planken met broodjes eiersalade en zalmwraps.
Personeel snelt heen en weer. De mensen aan de tafels – zo´n vijftig VU-medewerkers, studenten, maar ook andere geïnteresseerden – praten wat met hun disgenoten. Op komen de nieuwe Vrije Schrijver Bas Heijne en de hoogleraar politieke geschiedenis aan de VU Susan Legêne.
Een gesprek op niveau
Legêne doet haar titel van hoogleraar eer aan in het gesprek met Heijne. Ze tilt het niveau van de middag een intellectuele verdieping hoger. “In je boek Staat van Nederland zeg je dat democratie geloof vereist in die democratie én ideologische eerlijkheid.”
‘We kunnen we het hartgrondig met elkaar oneens zijn. Erken dat nou eens’
Heijne doet zijn best in gewone woorden uit te leggen wat hij bedoelt. “Wat ons bindt is de democratische rechtsstaat, maar daarbinnen kunnen we het hartgrondig met elkaar oneens zijn. Erken dat nou eens.”
Worsteling
Legêne lijkt niet tevreden en worstelt om Heijne te krijgen waar ze hem hebben wil. Booij springt bij om het thema van de maaltijd weer in het vizier te krijgen. “Hoe kunnen we het debat meer bevredigend maken?” Heijne: “Houding is veel belangrijker dan een lijstje met oplossingen voor een beter debat. Je moet openstaan voor andere meningen.” En de regering moet de mensen meer opzoeken. “Ook als het geen verkiezingstijd is, moeten ze debatten organiseren, zonder de last van een partijprogramma om de nek.”
Legêne vraagt zich nog heel wetenschappelijk af in hoeverre een politieke partij de achterban vertegenwoordigt, of dat het een machtsblok op zich is, maar daar gaat niemand op in.
Brownie erbij
Tijdens de brownie discussiëren de vier studenten nog een keer over hoe het debat eruit moet zien, ook online. “Stel je het publieke debat voor als een gesprek op een plein”, zegt Kirsten Kalkman, ook van de Bildung Academie. “Wat gebeurt er als de mensen niet meer met elkaar praten, maar allemaal typen op hun telefoon?”
De zaal grinnikt. Maar Kalkman bedoelt het niet alleen negatief, dat ze geen contact meer met elkaar hebben. Het voordeel: iedereen kan dan zijn stem laten horen.
Online gaat het mis
Maar de keerzijde daarvan kennen we ook. Online gaat het toch vaak mis: scheldpartijen, beledigingen en bedreigingen lijken wel de status quo. Boyd wil daarom aan de ene kant dat er een filter komt op taalgebruik, maar vindt tegelijk als hoeder van het vrije woord dat alles gezegd moet kunnen worden. Bakhuizen wil juist dat de anonimiteit online verdwijnt, wat hem al snel op tegenstand van zijn mededebaters en het publiek komt te staan. Je moet anoniem je mening kunnen geven.
Beledigingen en bedreigingen lijken wel de status quo
Booij wil nog weer terug naar de wetenschap, waar de middag mee begon, en brengt het gesprek weer op de wetenschapper die heel veel kennis heeft over hoe je mensen kunt sturen en deel wordt van een politiek campagneteam. Zo´n wetenschapper is niet meer bezig met waarheidsvinding.
Alternatieve feiten
De wetenschap gaat om wat waar is, het maatschappelijke debat over wat goed is”, zegt Kalkman. “Maar als de wetenschap zich niet ook verbindt met wat goed is, krijg je psychologen die er puur op uit zijn om mensen te sturen. En als het in het maatschappelijke debat niet ook gaat om wat waar is, krijg je alternatieve feiten.”
Met de buik rond, een vol hoofd en een vaag idee van hoe een niet-polariserend debat eruit zou kunnen zien, komt er daarmee een einde aan de Vrijheidsmaaltijd.