-1024x640.jpg)
Ook in de nieuwe Advalvas: VU-docent Jacqueline Bel over haar levenswerk: Bloed en rozen, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945. De halve eeuw die zij in een lopend verhaal van duizend pagina’s heeft gegoten, is zacht uitgedrukt dynamisch te noemen.
“Niet alleen de twee wereldoorlogen hebben het aanzicht van de wereld totaal veranderd, ook militaire conflicten op afstand hebben enorme repercussies gehad op de literaire wereld”, zegt Bel. “Denk bijvoorbeeld aan de Anglo-Boerenoorlog tussen Boeren en Britten in Zuid-Afrika. In Nederland en Vlaanderen was de verontwaardiging over de inhalige Britten zeer groot. Dit leidde tot een golf van poëzie in Nederland. Nicolaas Beets schreef er tot op hoge leeftijd verzen over, maar ook Kloos, Van Deyssel en Van Eeden schreven over Paul Kruger, onder wiens leiding de Boeren in opstand kwamen.” Dat deze estheten zo geëngageerd daarover dichtten, vindt Bel fascinerend.
Turbulente tijden
In deze eerste helft van de twintigste eeuw veranderde de wereld radicaal, ook door het kolonialisme, nationalisme, feminisme, socialisme, communisme en nationaal-socialisme. Een overvloed aan input voor letterkundigen. En een helse klus om te selecteren voor de geschiedschrijver Bel. Frits van Oostrom, hoogleraar middeleeuwse letterkunde, prees tijdens de boekpresentatie in het Trippenhuis Bels evenwichtige hand van kiezen, met ook veel ruimte voor de Vlamingen.
Dichter bij elkaar
Bel hoopt dat door haar boek sommige schrijvers weer ‘opgepakt’ zullen worden. In deze tijd waar scholieren niet meer zo van lezen houden, zet zij zich juist in voor meer cultuuroverdracht. Scholieren en studenten moeten weer gegrepen worden door literatuur. Recent onderzoek, van onder anderen hersenwetenschappers, toont aan dat het analyseren van complexe literatuur de creativiteit bevordert, een eigenschap die hard nodig is om in te kunnen spelen op de snelle ontwikkelingen in de 21ste eeuw. En het lezen van literatuur bevordert ook het empathisch vermogen.
Bel: “Zeker, daar zie ik ook een mooie taak. Neem de vluchtelingenstroom, we zullen het allemaal goed met elkaar moeten kunnen vinden. En dat kan ook met behulp van literatuur. Ik denk aan Abraham Kuyper die een mooi verslag publiceerde van zijn reis om de Middellandse Zee en schrijft: ‘Van het Marokkaansche leven vormt men zich in Europa een half-barbaarsche voorstelling, terwijl toch in werkelijkheid nauwelijks een fijnere beschaving denkbaar is, dan men te Fez vindt.’ Hier zie je hoe men in het verleden naar andere bevolkingsgroepen keek, misschien kan zo’n ruimdenkend beeld – dit klinkt misschien een beetje klef – ons dichter bij elkaar brengen.”
Couperus favoriet
Wie is haar favoriete auteur uit die tijd? “Er waren zoveel gigantisch grote talenten in die tijd, maar als ik er een moet noemen, dan is het Couperus. Hij is een groot stilist, zijn barokke woordkeus en bloemrijke beschrijvingen wisselt hij met groot gemak af met flitsende dialogen. Virtuoos zoals hij de pen kan hanteren. Couperus is gefascineerd door verval en decadentie. Dat maakt hem uniek omdat die decadentie in Nederland niet de meest ontwikkelde stroming is. Daarin schittert hij in z’n eentje. Ook is hij zijn tijd vooruit. In 1900, toen het kolonialisme hoogtij vierde, preludeerde hij op het einde van de kolonie. Hij schetste de Hollanders als bestuurders die ten onder gaan in de kolonie omdat ze niet tegen de superieure krachten van de Javanen kunnen.”
Bel vindt dat Couperus ook veel gevoel voor zijn eigen tijd heeft. “Hij verwijst regelmatig naar de Boerenoorlog, en moppert over de telefoon.” Zij parafraseert: ‘Dat doodt alle gezelligheid tussen mensen, men kleedt zich niet eens meer om elkaar te zien, men bespreekt elkaar via de telefoon.’ “Hij kan enorm te keer gaan tegen die moderniteit, maar hij doet er wél verslag van. Ondanks zijn grote hang naar het verleden is Couperus degene die de moderniteit boekstaaft.”
En hij schittert nog steeds, de toneelvoorstellingen van De stille kracht voor volgend jaar zijn allemaal al uitverkocht.