Ruim driehonderd mensen kwamen gisteren af op het symposium van de Verontruste VU’ers. Maar een oplossing voor de failliete managersuniversiteit werd niet een, twee, drie, gevonden.
Wat is het alternatief voor de universiteit als ‘koekjesfabriek’? Dat was de centrale vraag waar de verontruste VU’ers zich over bogen, want “het is niet alleen tijd voor kritiek, maar ook om constructief bij te dragen aan veranderingen”, stelde debatvoorzitter Ida Sabelis. “Hoe kunnen we de McDonaldisering van de universiteiten stoppen en de docenten weer zeggenschap geven over hun eigen werk?” vroeg ze aan panellid en bekend woordvoerder van de Verontruste VU’ers Boris Slijper.
Bureaucratische korst
De ontmanagering van de universiteit zal geen eenvoudige klus worden, hield hij het aandachtige publiek voor, want de problemen bestaan al decennia lang en gelden voor alle universiteiten, zeker niet alleen voor de VU. Om dat te illustreren las hij voor uit een column die Bart Tromp in 1996 in het Parool publiceerde bij invoering van de wet Modernisering Universitaire Bestuursstructuur (MUB). ‘De MUB sluit niet alleen de studenten van het bestuur uit, zij doet dat in feite ook met de docenten en onderzoekers. Er moeten ‘professionele’ bestuurders aan het hoofd van de faculteiten komen te staan, die in hun beslissingen niet gehinderd mogen worden door degenen over wie ze beslissingen nemen’, las Slijper met duidelijke instemming voor uit Tromps column. ‘Degenen die het eigenlijke werk doen: onderwijzen en onderzoeken, wordt de autonomie om dat te doen afgenomen, ten faveure van een steeds dikkere korst aan ‘begeleidende’ instanties, politieke hobbyisten, bureaucraten en beleidsmakers,’ vervolgt Tromp. ‘Al jaren staat de zaak volstrekt op zijn kop. In plaats dat het beleid ten dienste staat van het onderwijs en het onderzoek, worden docenten en onderzoekers gedwongen zich aan te passen aan de eisen van bureaucraten en beleidsmakers.’
Aan de woorden van deze inmiddels historische column had Slijper niet veel toe te voegen. De boodschap leek hem helder genoeg. “Ik zeg niet dat we nostalgisch terug moeten naar vroeger, maar als je merkt dat je verdwaald bent, is het soms verstandig terug te gaan naar het punt waar je het spoor bijster bent geraakt.”
Diplomafabriek
Dat punt ligt volgens panelgenoot Chris Lorenz ergens begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Toen is namelijk de outputfinanciering van universiteiten ingevoerd, met diploma-inflatie en -fraude, en een graaicultuur van de bestuurders, als gevolg. “Vandaar dat de leuze less is more zoveel wordt gebruikt door de VU-bestuurders. Beter onderwijs is efficiënter onderwijs is goedkoper onderwijs. En zo struikelen we met z’n allen de audit- en visitatiecultuur in, want de financiën zijn gekoppeld aan efficiëntie. Er moet productie worden gedraaid en diploma’s gefabriceerd,”aldus Lorenz. Volgens hem zit er inmiddels zo veel betonrot in het systeem dat het op instorten staat.
Geen fusie bèta’s
Dat was koren op de molen van de derde spreker Ewald Engelen, docent economische geografie aan de UvA. Die struikelde van boosheid bijna over zijn eigen woorden. Maar gelukkig is hij ook nog columnist van de Groene Amsterdammer zodat we zijn betoog in wat rationelere bewoordingen nog eens terug kunnen lezen. ‘Wie verdient, bepaalt. Wat dat betreft is de universiteit net een bank. Hebben daar de zakenbankiers het voor het zeggen, hier de glamourboys van de astrofysica. En dus zitten zij in de mooiste gebouwen, weegt hun stem het zwaarst in de universitaire gremia, mogen zij mee op dienstreis naar India, China of Den Haag, zijn hun netwerken leidend voor samenwerking of fusie, en worden de prestaties van hun sociaalwetenschappelijke collega’s afgemeten aan indicatoren (aantal citaties in Web of Science, patenten, technical devices, stakeholder-consortia) die op hun maat zijn gesneden’, schrijft hij daar.
Op het symposium pleitte hij sterk tegen de fusie van de bètafaculteiten van de VU en de UvA omdat dat tientallen miljoenen euro’s zou wegslepen bij de alfa- en gammafaculteiten die het al zo moeilijk hebben. De oorzaak van dit alles is Europa dat zo nodig een kenniseconomie in het leven wil roepen. Maar liefst vijftig procent van de scholieren moet doorstromen naar het hoger onderwijs, waar alles alleen nog draait om economische valorisatie van kennis. Bijna huilend zei hij dat het nooit meer goed zal komen met de kritische universiteiten. “We leiden alleen nog academici op als kanonnenvoer voor de arbeidsmarkt.”
Allemaal concurrenten
Zo somber ziet de voorzitter van de ondernemingsraad van de VU Otto Heldring de situatie nog niet in. “Kenmerk van een universiteit is dat je met elkaar het debat aangaat. Wat mij betreft geldt dat ook voor het bestuur. We moeten met elkaar in gesprek raken hoe we uit deze situatie kunnen komen. En het is natuurlijk ook niet een pot nat aan de VU. We zijn nog steeds een heel diverse universiteit met goede en slechte kanten.”
Volgens Heldring is belangrijk uit te zoeken wat specifiek des VU’s is aan de problemen van nu en wat landelijk cq Europees speelt. “Het valt niet te ontkennen dat het aantal studenten in het hoger onderwijs in tien jaar tijd met vijftig procent is gestegen van zo’n 400 duizend naar 650 duizend. (Aan de universiteiten van 166 duizend naar 241 duizend. Aan de VU van 14 duizend naar 25 duizend. red), terwijl de bekostiging gelijk bleef. Dus steeds minder geld per student. En in dat schuitje zitten we samen. Door die krapte aan geld dreigen we allemaal elkaars concurrent te worden. Laten we dat zien te vermijden.”
Nieuwe gemeenschap
Docent antropologie Ellen Bal reageerde vanuit de zaal toepasselijk met de volgende oproep die breed werd ondersteund. “We hebben in de nabije toekomst twee vacatures in het college van bestuur. Wij moeten ervoor zorgen dat die twee plekken worden opgevuld door mensen die een andere richting kunnen geven aan deze universiteit. Wij hebben mensen nodig die samen met docenten, medewerkers en studenten van deze universiteit weer één gemeenschap kunnen maken.”
En met het plan in ieder geval te gaan werken aan een profielschets voor de nieuw te werven bestuurders werd het symposium enthousiast afgesloten.
Foto: Vlnr. Ewald Engelen, Boris Slijper, Ida Sabelis, Ottho Heldring en Chris Lorenz