Nederlanders kloppen zich graag op de borst omdat hun land zo eerlijk zou zijn. Nauwelijks corruptie en zo. Fout. Nederland is altijd corrupt geweest. Het zit gewoon in de cultuur!
Dat blijkt uit onderzoek van historicus Ronald Kroeze, die op 5 juni hoopt te promoveren op zijn onderzoek naar de Nederlandse corruptiegeschiedenis. Kroeze ontdekte dat vrije verkiezingen, moderne markteconomie, professionele overheid en democratische rechtsstaat onlosmakelijk verbonden zijn met omkoperij en vriendjespolitiek.
Grote verontwaardiging
Het is ook altijd heel normaal geweest dat ambtenaren fooien en giften aannamen. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond daar grote verontwaardiging over.
Kroeze heeft verschillende schandalen gevonden die tot grote ophef leidden. De liberale minister van Financiën in het kabinet-Thorbecke trok zijn voorstel voor een belastingverhoging voor Limburg in om Limburgse kiezers te paaien wat leidde tot de Limburgse brievenaffaire (1865). Bij het Billitonschandaal (1882-1892) floot het parlement de gouverneur van Indië terug omdat hij een onrechtmatige en schadelijke concessie aan een onderneming deed. Het ingrijpen van de katholieke minister van Justitie in een strafrechtelijk onderzoek naar misstanden in het katholieke Oss veroorzaakte de zaak-Oss (1938/39).
Morele kwestie
De kop van menige Nederlands bestuurder heeft in de vaderlandse geschiedenis gerold als gevolg van een corruptieschandaal, blijkt uit Kroezes proefschrift. Hij concludeert dat corruptie hier niet zozeer als strafrechtelijke maar als morele kwestie wordt gezien.
Kroeze signaleert een ‘dubbelzinnigheid’ in de houding van de Nederlander ten aanzien van corruptie, omdat hij zijn land beschouwt (in de woorden van historicus Johan Huizinga) als een land met ‘een hooge standaard van publieke eerlijkheid’, maar tegelijkertijd een ‘lichten graad van knoeierij of bevoorrechting van vriendjes zonder protest verdraagt’.
Publieke en private belangen onvoldoende gescheiden
Kroeze vindt deze dubbelzinnigheid kenmerkend voor de omgang met corruptie in Nederland. Hij meent dat zijn onderzoek relevant is voor het moderne Nederland, waar ‘ophef over bijvoorbeeld het belonen van bestuurders duidt op een onvrede die op structurele fouten kan wijzen, zoals dat publieke en private belangen onvoldoende gescheiden zijn.’
Nieuwe wetten alleen zijn niet genoeg om corruptie voorkomen, betoogt Kroeze. Er is vooral een open politiek debat nodig over ‘hoe het hoort’.