Niet alleen de pers, ook de voorlichters van universiteiten overdrijven de resultaten van onderzoeken nogal eens, bewees een Leidse onderzoeksgroep vorige maand. Zelfs de onderzoekers zelf geven vaak een vertekend beeld. Neurowetenschapper Jeroen Geurts is niet verbaasd. ‘Wetenschappers realiseren zich hun denkfouten vaak niet eens’, zegt hij. Daarom stond hij mede aan de voet van de VU-master Filosofie van de neurowetenschappen.
Over welke denkfouten heeft u het precies?
“Bijvoorbeeld als wetenschappers een bepaalde correlatie weergeven als een causaal verband. Ze ontdekken dan dat er een bepaalde correlatie is tussen een molecuul en een ziekte en vergeten dan uit te leggen dat dit niet betekent dat dat molecuul de ziekte veroorzaakt. In mijn colleges probeer ik studenten bewust te maken van de neiging die we allemaal hebben om alles terug te brengen tot één oorzaak.”
Dat gebeurt ook in de neurologie vaak?
“Ja, er wordt te snel beweerd dat een bepaald gebied in de hersenen verantwoordelijk is voor bepaald gedrag, maar zo werkt het brein helemaal niet, er is een heel netwerk nodig voor zo’n proces. Wetenschappers gaan echter sterk reductionistisch te werk in hun onderzoek: ze concentreren zich op één bepaalde factor. Bij het bekendmaken van hun bevindingen vergeten ze vaak weer terug te redeneren naar het complexere geheel. Die ene factor maakt immers deel uit van een veel groter systeem. Dan hebben ze in het laboratorium één bepaald gen onklaar gemaakt en wordt op basis van hun bevindingen de indruk gewekt dat je ziektes kunt genezen door die genen aan en uit te zetten.”
‘Er wordt te snel beweerd dat een bepaald gebied in de hersenen verantwoordelijk is voor bepaald gedrag, maar zo werkt het brein helemaal niet’
Dat klinkt als kritiek op collega’s als Erik Scherder, die altijd zo leuk vertelt hoe alles draait om de prefrontale cortex in onze hersenen en zo.
“Geen kritiek. In programma’s als De Wereld Draait Door gaat het altijd om kleine tidbits aan informatie terwijl je zou willen benadrukken dat de werkelijkheid complexer in elkaar zit en de zoektocht naar waarheid vaak een helse tocht is. De wetenschapspopularisator heeft dus een zware taak: hij moet het publiek boeien, maar tegelijkertijd de complexiteit van zijn veld niet uit het oog verliezen.”
En dat wetenschappers ook niet alles weten.
“De wetenschap is het beste wat we hebben als we zoeken naar betrouwbare kennis. We moeten oppassen dat we niet doorschieten naar het relativisme van ‘wetenschap is ook maar een mening’, maar we moeten wel kritisch blijven, want wetenschap is verre van perfect. Veel van wat er in het populaire boek ‘Wij zijn ons brein’ staat van collega-neurowetenschapper Dick Swaab, is over tien jaar niet meer waar, omdat wetenschap een diamant is waar we aan blijven slijpen. We blijven nieuwe ontdekkingen doen en oude verwerpen.”
Wetenschappers als Erik Scherder weten het grote publiek wel te interesseren in wetenschap. Dat is toch ook wat waard?
“Absoluut! En tegelijkertijd moet je altijd weer benoemen dat het veel ingewikkelder zit dan net is uitgelegd. Het is ook wat waard om uit te leggen hoe wetenschap werkt, met alle onzekerheden van dien. Dat doen we met zijn allen nog relatief weinig.”
‘Ik doe ook geen SBS6-achtige programma’s meer. Ik heb echt spijt dat ik daaraan meegewerkt heb’
Dat kun je vergeten in een programma als De Wereld Draait Door.
“In dat programma ga ik dan ook niet zitten. Ik doe ook geen SBS6-achtige programma’s meer waarin je iets probeert uit te leggen over het verschil tussen mannen- en vrouwenbreinen en wat je daarna gemonteerd ziet tot een itempje waaruit moet blijken dat vrouwen dommer zijn dan mannen. Ik heb echt spijt dat ik daaraan meegewerkt heb. Te laat gezien. Ik doe nog wel veel voor de media, maar vooral radio, daarop is meer ruimte om dingen goed uit te leggen. Voor de televisie heb ik een interviewreeks met Coen Verbraak gedaan waar ik tevreden over ben en ik word nu gevolgd door een camerateam van NTR voor een documentairereeks waarin het draait om het mysterie en de zoektocht in de wetenschap.”
En u bent twee jaar geleden een nieuwe master gestart voor studenten neurowetenschappen.
“Philosophy of Neuroscience. Ik heb in 2013 aangegeven dat de noodzaak tot zo’n studie heel hoog is. De faculteit filosofie draait hem nu, in samenwerking met mijn eigen afdeling. Studenten leren nadenken over de concepten achter neurowetenschap. Wat wordt er precies bedoeld als we het hebben over bewustzijn, translatie en netwerken? Hoe verhoudt een ‘ziekte’ bij ratten zich tot die ziekte bij mensen? ”Verslaving” is een woord dat past op mensen, niet op ratten. Bij ratten modelleren we een bepaald aspect van het afwijkende gedrag. Bij mijn eigen multiple sclerose-onderzoek speelt ook overmatig reductionisme: MS is al tig keer bij proefdieren opgelost, maar het is geen MS. Door overmatig reductionisme bij wetenschappers vertraagt onderzoek soms met jaren.”