De VU heeft een positief resultaat van bijna 25 miljoen euro, blijkt uit het laatste jaarverslag. Toch is het onverstandig om dat meteen te gaan verbrassen, waarschuwt vicevoorzitter Marjolein Jansen van het college van bestuur.
De VU heeft het afgelopen jaar afgesloten met zwarte cijfers: 24,6 miljoen euro. En dat terwijl er een positief resultaat was verwacht van vier miljoen euro. Dat is dus 20,6 miljoen beter dan voorzien. Dat staat in het jaarverslag over 2018 dat de VU net heeft gepubliceerd.
Begin dit jaar werd de VU-bacheloropleiding Literatuur & Samenleving afstudeerrichting Nederlands afgeschaft, in de volksmond de opleiding Nederlands. Heeft het college van bestuur daar nu spijt van, nu ze zoveel geld blijkt te hebben overgehouden?
Vicevoorzitter Marjolein Jansen van het college van bestuur zegt van niet. “Met zo’n kleine studenteninstroom is het moeilijk de kwaliteit te handhaven en je moet je dan afvragen of je, wetend dat de UvA een soortgelijke opleiding heeft, echt op twee plekken in Amsterdam dezelfde opleiding moet willen.
Schept dat geen gevaarlijke precedent? “Het kán een gevaarlijke discussie zijn, maar het is noodzakelijk om te blijven samenwerken met de UvA en anderen om ook opleidingen kwalitatief goed te blijven houden”, antwoordt Jansen. “Maar het moet een inhoudelijke discussie zijn, niet één vanuit de platte kant van het geld en de industrielobby.”
De afschaffing van Nederlands wekte veel verontwaardiging en er ontstond een nationaal debat over het verdwijnen van de “kleine letteren” en de onderwaardering, ook in Den Haag, van de geesteswetenschappen.
“In Den Haag zijn veel beleidsmakers gefocust op bètawetenschappen, maar hier snappen ook bètawetenschappers dat de oplossing van grote maatschappelijke vragen ligt in de multidisciplinaire samenwerking, de cross-over van techniek, ethiek, medische wetenschappen en geesteswetenschappen”, aldus Jansen.
“Het gaat niet alleen om waar we naartoe moeten, maar ook om waar we vandaan komen. We hebben historici nodig om de huidige ontwikkelingen te spiegelen met die in het verleden. Gelukkig ontstaat er nu wel een goed tegengeluid tegen de lobby van technici, die de politiek tot voor kort domineerde.”
Deels wordt dit resultaat verklaard door een flink hogere extra Rijksbijdrage dan was voorzien, van 16,3 miljoen euro, onder andere ter compensatie van de hogere kostenpost die de nieuwe cao met zich meebrengt, en door de forse toename van het aantal studenten.
“Maar we hebben ook de financiële buffer niet hoeven aanspreken die we hebben om tegenvallers op te vangen”, vertelt vicevoorzitter van het college van bestuur Marjolein Jansen. “Alle nieuwbouwprojecten liepen keurig op schema, de meeste faculteiten hebben het goed gedaan, vooral ook wat betreft het binnenhalen van onderzoeksgeld via de tweede en derde geldstroom, dus via onderzoeksfinancierders als de NWO en bedrijven en private instellingen.”
Slappe was
De VU zit na jaren van rode cijfers nu ruimer in de slappe was en dat terwijl Haagse politici, inclusief de minister, universiteiten verwijten hun geld op te potten en te conservatief te begroten. Het opmerkelijke is dat de manier waarop universiteiten worden gefinancierd door Den Haag, onder andere op basis van studentenaantallen die flink kunnen schommelen van jaar tot jaar, het bijna onmogelijk maken een beetje accuraat te anticiperen.
“En het geld, dat we nu hebben, is niet allemaal vrij besteedbaar”, zegt Jansen. “We hebben reserves nodig om tegenvallers op te vangen. We zijn verantwoordelijk voor duizenden medewerkers en hun gezinnen, en voor onze studenten. We kunnen het ons niet veroorloven om, als bijvoorbeeld een bouwproject onverwacht duurder uitvalt, te moeten bezuinigen op onderwijs en onderzoek. Na jaren van negatieve resultaten is onze financiële situatie inmiddels alweer enkele jaren stabiel. Maar we zouden willen dat de financiering door het rijk wat voorspelbaarder was.”
Dat de VU extra geld van het rijk zou krijgen, werd in september bekend. Dat gaf financiële lucht, zegt Jansen, maar veel tijd om het geld te besteden was er in 2018 niet meer. “Daarom is het bestuur met alle faculteiten en diensten in overleg gegaan of er nog projecten waren die eerder niet mogelijk waren vanwege de financiele ruimte. Voor het Nieuwe Universiteitsgebouw moesten bijvoorbeeld meer tussenwanden worden ingekocht en extra investeringen voor het data center. Voor bepaalde voorzieningen in het gebouw dat op de plek komt waar nu de schoolwerktuinen zijn, hebben we nu het benodigde geld. Er worden ook meer studentpsychologen aangesteld. In dit soort zaken wordt extra geïnvesteerd.”
‘Foei’ zeggen
Is het echt nodig voor universiteiten om zulke grote reserves aan te houden? Ruim tweederde van de hogescholen staat in het rood en wordt daarvoor door de minister gecomplimenteerd. “In het beroepsonderwijs is een gezamenlijk solidariteitsfonds”, aldus Jansen. “Als er één instelling over de kop dreigt te gaan, springen de anderen bij. Iets dergelijks zouden we voor de veertien Nederlandse universiteiten ook wel willen, om pieken en dalen in uitgaven en inkomsten op te vangen. Ooit is voor gemeenten de Bank Nederlandse gemeente voor een dergelijk doel opgericht.”
Bovendien is het verwijt dat universiteiten hun geld oppotten raar, vindt Jansen, omdat de overheid zelf nogal “strak in de handhaving” is als het om de financiën van universiteiten gaat. “Als ik in de negatieve cijfers dreig te raken, krijg ik onmiddellijk een brief van de inspectie die ‘foei’ tegen me zegt.”
Maar het jaarverslag gaat over meer dan alleen geld. De VU laat daarin ook zien welke doelen er zijn bereikt op het gebied van onderzoek en onderwijs, de organisatie en zaken als duurzaamheid en diversiteit. “We zijn heel trots op wat we met elkaar hebben bereikt”, zegt Jansen. “In 2016 hebben we onszelf bepaalde doelen gesteld wat de onderwijskwaliteit betreft en de studentenbegeleiding, de voorlichting is verbeterd en de website is veel transparanter geworden. Door studenten goed te monitoren, kunnen we zorgen dat de juiste studenten op de juiste plek terechtkomen. Junior-docenten kunnen we nu meer zekerheid bieden door ze een meerjarencontract en een goede loopbaanbegeleiding te bieden, zodat ze na afloop van hun contract eventueel ook buiten de academie aan de slag kunnen.”
Remmende voorsprong
Ook op het gebied van duurzaamheid heeft de VU veel bereikt, vindt Jansen. De CO2-uitstoot is verminderd, er wordt met energiezuiniger apparatuur gewerkt en op het gebied van de diversiteit en gelijke beloning worden slagen gemaakt. In het jaarverslag beroemt de VU zich op de hoge plek die ze inneemt op de Times Higher Education Sustainability Index en de Sustainabul-ranking, een duurzaamheidsranking van alle Nederlandse hoger onderwijsinstellingen.
Helaas is de VU dit jaar in die ranking van de Sustainabul omlaag gedonderd, van de vierde naar de tiende plek. “Enorm teleurstellend”, moet Jansen toegeven. “Ik heb vorig jaar gezegd dat we dit jaar op de eerste plek wilden komen, en dat is een doelstelling die we niet hebben kunnen waarmaken.”
Is het de wet van de remmende voorsprong? “De VU is heel lang één van de voorlopers geweest qua duurzaamheid, en nu trekken heel veel anderen ook het been bij”, aldus Jansen. “Qua scores zijn we niet heel erg gezakt in de ranking, maar die anderen hebben een inhaalslag gemaakt.”
Ze heeft “met een groepje” gekeken wat de VU moet doen om haar toppositie weer in te nemen. “Er wordt op de campus gewerkt aan maatregelen voor verantwoorder energiegebruik, maar ja, het hoofdgebouw blijft nog wel even staan en dat heeft nog een klimaatinstallatie uit de jaren zeventig. Daarnaast gaan we aan de slag met de mobiliteit van medewerkers, kunnen we de vliegreizen beperken, bekijken we wat we met ons inkoopbeleid nog verder kunnen doen, enzvoort.”
Ook Jansen ergert zich aan het zwerfvuil op de campus. Studenten moeten kennelijk nog steeds bewust worden gemaakt van zwerfafval en de hoeveelheid plastic.
Algeheel rookverbod
Met de vele peuken, die iedereen op de campus achteloos op de grond mikt (een aanzienlijk grotere belasting voor het milieu dan velen denken), zal het spoedig gedaan zijn, want vanaf 1 januari 2020 geldt er op de hele campus een absoluut rookverbod.
De VU heeft een mooi, divers college van bestuur, maar slechts één vrouwelijke decaan. En verder lijkt de staf nog te weinig cultureel divers. Bepaald geen afspiegeling van de studentenpopulatie. Ook wat dat betreft had een beetje meer zelfkritiek in het Jaarverslag niet misstaan.
“Bij diversiteit hebben we tot nu toe vooral gekeken naar de man/vrouw-verhouding”, zegt Jansen. Daarbij staan we als universiteit op de eerste plaats in onze sector als het gaat om het aantal leidinggevende posities in het ondersteunend personeel, en in de middenmoot als het gaat om wetenschappelijk personeel. We moeten nu werken aan meer culturele diversiteit, maar dat is lastig, om te beginnen al omdat je niet mag meten op basis van afkomst. Maar het is duidelijk dat daar een groot gat zit.”