“Door corona hebben we het bachelorproject – de scriptie – moeten aanpassen”, zegt Marina de Regt, universitair docent sociale en culturele antropologie en coördinator van het bachelorproject. De antropologiedocenten bedachten alternatieve onderwerpen voor de scripties, zodat de studenten toch onderzoek konden doen zónder veldwerk.
Medische antropologie koos student Sari Segers. Zij onderzocht het effect van de covid-19-pandemie op prosociaal en asociaal gedrag van adolescenten. “Aan het begin van de crisis, toen ik mijn onderwerp moest kiezen, zag ik veel asociaal gedrag om me heen. Vooral jonge mensen hielden zich niet aan de noodmaatregelen. Het was volop crisis, maar ik zag mensen die het niet serieus namen. Dat was de aanleiding voor mijn onderzoek.”
De scriptie van studiegenoot Maryse van den Burg gaat over burn-out bij millennials. Zij beschrijft de sociaal-culturele oorzaken van het ideaalbeeld waaraan millennialstudenten met een burn-out willen voldoen. “Mijn eerste onderzoeksplan was wel anders: ik wilde een transnationale vergelijking maken over hoe mensen omgaan met prestatiedruk. Helaas was dat onuitvoerbaar door corona.”
Antropologiestudent Majd – zonder achternaam om privacyredenen – onderzocht de invloed van sociaal kapitaal van Syrische vluchtelingen op de economische integratie in Nederland. “Door corona moest ik mijn onderzoek wel anders uitvoeren dan gepland. Ik wilde evenementen bijwonen, organisaties bezoeken en bij mensen thuis langsgaan. Nu moest alles op afstand en de evenementen gingen niet door.”
Participerende observatie
Antropologen gebruiken niet alleen interviews en vragenlijsten voor hun onderzoek, zegt De Regt. “Wat antropologie uniek maakt, is het gebruik van participerende observatie. De onderzoeker begeeft zich onder de mensen die hij onderzoekt en doet daar zelf ervaringen op, observeert en houdt informele gesprekken met hen.”
“Antropologen zijn een vreemde eend in de bijt”, zegt Van den Burg. “Wij proberen in de belevingswereld van de participanten te komen. We willen weten wat hun overtuigingen, verwachtingen en denkbeelden zijn.”
Segers haakt hierop in: “Antropologie gaat over het gedrag dat mensen daadwerkelijk tonen. Uit vragenlijsten en interviews kun je alleen achterhalen wat mensen zeggen dat ze doen. Maar met participerende observatie kun je ook zélf zien wat ze doen.”
‘Uit interviews kun je alleen achterhalen wat mensen zeggen dat ze doen’
Kwalitatief onderzoek is meer betrouwbaar, vindt Majd. “Met antropologie kun je niet generaliseren. Antropologen kiezen ervoor om hun onderzoeksgroep af te bakenen, zodat het onderzoek representatief kan zijn.”
Niet in het diepe gegooid
De onderzoeksopzet van dit bachelorproject hield al rekening met de lockdown. Segers vertelt dat ze daardoor geen veldwerk kon doen. “Ik ervaarde het onderzoek totaal anders. Tijdens eerdere onderzoeken voor antropologie was ik heel intens bezig met het veldwerk. Nu kon ik alleen online interviews doen. Je doet je laptop open, houdt een interview en klapt je laptop weer dicht. Alles wat antropologie wel is, is online interviewen niet.”
‘Je doet je laptop open, houdt een interview en klapt je laptop weer dicht’
“Erg vervelend dat ik niet het veld in kon”, zegt Van den Burg. Met haar studie leerde ze wel veldwerk doen, maar altijd samen in groepjes. “Het is een andere ervaring. Ik hoopte dat ik veel zou leren van zelfstandig onderzoek doen. Als je leert zwemmen, word je in het diepe gegooid. Dat is wat er zou moeten gebeuren tijdens het werken aan je scriptie.”
Sociaal wenselijke antwoorden
Ook geven mensen kortere antwoorden met online interviews, merkt Majd. “Ik had meer ervaringen en verhalen willen horen, dat mis ik nu.” Majd had wel het voordeel dat hij de ontbrekende data kon aanvullen met zijn eigen ervaringen.
In online interviews werd het gedrag van participanten beïnvloed door de aanwezigheid van de onderzoeker, ontdekte Segers. “De participanten zijn zich constant bewust van het feit dat ze worden geïnterviewd, daardoor geven ze meer sociaal wenselijke antwoorden.” De meeste participanten zeiden dat ze zich goed aan de coronamaatregelen hielden. “Als ik veldwerk had kunnen doen, was ik erachter gekomen hoe het werkelijke gedrag van de participanten was”, aldus Segers.
Vooraf had Van den Burg een duidelijk idee van wat ze wilde doen met veldwerk: “Ik wilde naar lezingen over burn-outs, naar mindfulnesstrainingen, mensen in het echt spreken en experts spreken.” Nu was ze aangewezen op online interviews, wat haar afhankelijk maakte van wat mensen vertelden wat ze deden. “Met observatie of participerende observatie kun je meer leren over de belevingen van de mensen zelf.”
Constant moeten presteren
De scriptie van Segers ging over het herevalueren van de westerse normen en waarden. “Juist door de coronacrisis wordt duidelijk hoe individualistisch we zijn in de westerse wereld. Ik zag dat we alleen zorgen voor onze in-group, de mensen die dichtbij ons staan, en niet voor onze out-group, de mensen met wie we niet dagelijks te maken hebben. Prosociaal gedrag komt niet vanzelf, het moet echt gepromoot worden.”
Majd verzamelde de verhalen van Syrische vluchtelingen in Nederland die succesvol waren geïntegreerd. “Ik wil laten zien dat het wél kan en wil deze boodschap overbrengen aan de mensen die nog aan het begin staan van dit proces. Ik denk dat het een maatschappelijk belang is om succesverhalen van vluchtelingen te delen.”
Een burn-out ontstaat onder meer door de constante druk van de prestatiemaatschappij, dat was de ontdekking van Van den Burg. “Een participant vertelde me dat zij het leven zag als een race zonder finish. Het is een gevoel van constant moeten presteren met niets aan de horizon.”
Sneller aanpassen
“Voor zowel studenten als docenten was het een uitdaging om zich aan te passen aan de coronamaatregelen”, vindt universitair docent De Regt. “Veel studenten zag ik ermee worstelen, het was voor hen moeilijk om de motivatie en concentratie op te brengen. Ik had met ze te doen. Maar ik was ook onder de indruk van hun creativiteit. Ze probeerden er het beste van te maken en lieten zich niet snel uit het veld slaan.”
Majd gelooft dat mensen het in zich hebben om zich aan te passen aan moeilijke situaties. Voor hem werd de lockdown al snel de nieuwe realiteit. “Ik kon me misschien sneller aanpassen omdat ik me al eerder heb moeten aanpassen tijdens de oorlog in Syrië. Toen die begon in Aleppo had ik een soortgelijk gevoel, een collectief gevoel van spanning. Je ritme is verstoord, iedereen blijft thuis en alles is gevaarlijk. Van mijn participanten en vrienden uit Syrië hoorde ik dat zij hun gedrag ook snel konden aanpassen aan de lockdown.”
Meer solidariteit en begrip voor elkaar
De coronacrisis heeft niet alleen negatieve gevolgen, stelt De Regt. “Ik denk dat het voor iedereen handig is om te leren omgaan met digitale middelen, zoals Zoom. Het kan in de toekomst handig zijn om Zoom in te zetten bij onderwijsmethoden, maar het kan live onderwijs niet vervangen, denk ik.”
“Er is ook meer solidariteit ontstaan door de pandemie”, constateert De Regt. “Voor iedereen is de coronasituatie lastig. Maar het onderling begrip groeit: niet alleen tussen docenten, maar ook tussen docenten en studenten, vooral over de moeilijkheid van college geven of scripties schrijven. Meer begrip voor elkaar, dat is iets wat je nu in de hele samenleving ziet.”
Portret De Regt (uitsnede): Yvonne Compier