Filosofiedocent Carlo Ierna krijgt 50.000 euro om de canon van de filosofiegeschiedenis te vernieuwen. ‘Niet-westerse en vrouwelijke filosofen zijn actief uit de canon weggewerkt’.
Filosofiedocent Carlo Ierna heeft van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) een Comenius Teaching Fellow van 50 duizend euro gekregen voor het veranderen van de canon voor de filosofiegeschiedenis. “De traditionele canon is niet per se representatief voor de geschiedenis van de filosofie”, legt hij uit. “Er zijn in de loop der jaren bewust allerlei niet-westerse filosofen weggelaten vanuit de gedachte dat die meer met religie of spiritualiteit te maken hadden dan met filosofie. Daardoor zijn Chinese, Indiase en Afrikaanse filosofen letterlijk uit de canon weggeschreven. Ook veel vrouwelijke filosofen zijn eruit gegooid.”
De filosofiegeschiedenis is niet altijd zo eurocentrisch en seksistisch geweest. De oude Griekse filosofen, bijvoorbeeld, waren zich er terdege van bewust dat zij de grondleggers niet waren van de filosofie, en in de Middeleeuwen en daarna werd de invloed van Indiase, Arabische en Chinese denkers erkend.
White man’s burden
“Ergens rond de 19de eeuw ging het fout”, aldus Ierna. “Onder invloed van de Verlichting werden toen veel stromingen afgeserveerd als irrationeel en ook het idee van de ‘white man’s burden’ speelde mee, het idee dat het de taak van de westerse beschaving was om de volken in Azië, Amerika en Afrika te beschaven.”
Maar het ergste is volgens Ierna het seksisme waarmee vrouwen werden afgeschreven. “Die werden gezien als irrationele wezens die niet genoeg rede hadden om filosofie te kunnen bedrijven. Terwijl in de twee eeuwen daarvoor juist heel veel vrouwelijke filosofische auteurs boeken publiceerden.”
Ze zijn er dus wel, die niet-westerse en vrouwelijke filosofen. De Franse Émilie du Châtelet, bijvoorbeeld, een invloedrijke 18de-eeuwse filosoof, of de Nederlandse Annemarie van Schurman, een 17de-eeuwse feminist avant la lettre. De Ghanees Anton Wilhelm Amo was in de 18de-eeuw de eerste Afrikaan met een leerstoel aan een Europese universiteit. Hij hield zich onder meer bezig met de rechten van zwarten in Europa.
Racistisch of seksistisch
Ierna wil zulke denkers samen met zijn studenten weer terug in de canon halen. “Niet op ideologische grond, omdat we de canon te racistisch of seksistisch vinden”, legt hij uit. “Het gaat erom terug te redeneren in de tijd om beter te begrijpen hoe het heden zich tot het verleden verhoudt.”
Daarbij past Ierna het principe van de reverse engineering toe. “Reverse engineering is als je geen handleiding hebt om te weten hoe een apparaat werkt: dan moet je het apparaat zelf onderdeel voor onderdeel ontleden om te begrijpen hoe alles functioneert”, aldus Ierna. Met de canon van de filosofiegeschiedenis wil hij op dezelfde manier te werk gaan. “Normaal wordt de filosofiegeschiedenis in chronologische volgorde van het begin naar het heden behandeld. Wij draaien het om en gaan stap voor stap terug de geschiedenis in.”
Volgende stap
Met zijn Comenius-beurs kan Ierna een volgende stap zetten in de vernieuwing van de canon. Het is een voortzetting van een experiment waarvoor hij vorig jaar al een KnowVU Award kreeg. Hij kan er een student-assistent mee in de arm nemen en zijn studenten krijgen de opdracht aan de hand van oude bibliografieën te achterhalen welke filosofieën in de loop der eeuwen in de vergetelheid zijn geraakt.
“In een vervolgproject kan er samenwerking gezocht worden met andere instituten en disciplines om het project landelijke verbreding te te geven. Daarbij kun je denken aan Sinologie, Japanologie en Koreanistiek, maar bijvoorbeeld ook aan classici die langer buiten de grenzen van Griekenland kijken voor de oorsprong van de filosofische traditie.”