De opleidingsdirecteur van antropologie Ellen Bal won gisteren de Van der Duyn Schouten Onderwijsprijs. “Hoe kun je studenten nou het best bereiken en meekrijgen? Dat vind ik leuk om over na te denken”, zegt de ‘opvallend goede docent die al minstens tien jaar aan de VU werkt en sterk bijdraagt aan onderwijsverbetering’.
In je nominatie staat dat je streng bent voor studenten. Is dat zo?
“Ja, ik ben streng. Voor zes punten moet je twintig uur in de week werken, dat verwacht ik ook van ze. En ik laat weten dat ik graag wil dat ze bij college komen en dat ze serieus zijn. Dat ben ik ook. Ik span me in voor hen. Ik ga ook niet college geven als het rumoerig is. Dan wacht ik tot het stil is. Maar ik ben ook vriendelijk hoor.”
is opleidingsdirecteur van de bachelor culturele antropologie en ontwikkelingssociologie. Ze doet onderzoek naar onder andere migratie, seksualiteit en identiteit in Bangladesh, India, Suriname en Nederland. Ze studeerde en promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en werkt sinds 2001 aan de Vrije Universiteit.
Ben je ook streng voor jezelf?
“Ja, ook dat. Tegenwoordig hebben we het zo druk, dat gaat soms ten koste van het onderwijs. Maar vorig jaar gaf ik bijvoorbeeld een nieuw vak en dat liep niet lekker. De studenten gaven aan dat ze veel geleerd hebben, maar hadden ook veel tips voor verbetering. Dus ik ga er voor dit jaar nog mee bezig om het beter te maken. Het is echt waanzinnig gaaf als het goed gaat, als de studenten veel vragen stellen, actief zijn in het werkcollege. Het is heel leuk om te merken als je idee van een vak klopt.”
Jij bent volgens de nominatietekst ook hét boegbeeld van de opleiding.
“Dat zou ik nooit over mezelf zeggen. Misschien omdat ik als opleidingsdirecteur in allerlei situaties voor de opleiding op de bres sta. Bijvoorbeeld toen we hadden besloten om een Engelstalige variant van de bachelor te ontwikkelen. We wilden daarin echt gebruik maken van het internationale van de groep. Er moet dan goede marketing voor komen om studenten te werven. Maar dat is problematisch, omdat we zo klein zijn.
‘Laatst zei een eerstejaars: “Ik weet dat ik diplomaat wil worden en daarom heb ik antropologie gekozen.”’
“Vijf jaar geleden stond antropologie nog op de lijst van ‘crepeerstudies’. Het is zó makkelijk om dat over ons te schrijven. Dat was op basis van een onderzoek naar wat alumni zijn gaan doen na hun studie. Maar voor antropologie waren er maar vijf respondenten. Wij geloven in wat we doen! We vinden het belangrijk dat antropologie er is als studie. Dan ga ik nadenken, hoe kunnen we zorgen dat anderen dat ook zien? Maar volgens mij is het tij aan het keren. Vroeger zeiden studenten: “Ik weet dat ik er geen baan mee krijg later, maar ik wilde gewoon antropologie doen.” Laatst zei een eerstejaars: “Ik weet dat ik diplomaat wil worden en daarom heb ik antropologie gekozen.” Ze vond dat het best passen en zei dat haar studiegenoten er net zo over denken.”
Je bent ook kritisch. Je was een van de initiatiefnemers van de actiegroep de Verontruste VU’ers tijdens de grote reorganisatie van de ondersteunende diensten.
“Je kunt nog zo kritisch zijn, maar als er geen anderen zijn die er net zo over denken, krijg je niemand mee. Wij verwoordden toen een heel breed gedragen gevoel. Mensen waren toe aan verandering, en die is er ook gekomen. Er is nu een andere cultuur op de VU. Het college van bestuur is benaderbaar, het onderwijs is belangrijker geworden en het college doet z’n best om dat te benadrukken. Ik heb nooit het idee gehad dat die kritische houding tegen me heeft gewerkt. Ik probeer mee te denken met veranderingen. Wij waren nooit tegen de VU, wij waren voor de VU!”
Wat is er zo leuk aan je met onderwijs bezighouden?
“Nadenken over hoe je een programma inricht, binnen de beperkingen. En mijn vakgebied overdragen, jonge mensen ervoor enthousiasmeren. Antropologie gaat over hoe de wereld in elkaar zit. Het is belangrijk om je bewust te worden dat er geen makkelijke oplossingen zijn, dat je daar gevoelig voor wordt. En dat je gewone mensen er altijd in moet betrekken. Ik heb daar een grote passie voor. Dat kun je niet vertellen, het leerproces is veel complexer. Hoe kun je studenten het best bereiken en meekrijgen? Wat heb je daar allemaal voor nodig? Dat vind ik leuk om over na te denken.”
‘Studenten komen niet meer naar college! Dat is zo demotiverend.’
“Ik ben in Denemarken geweest bij een hbo en daar doen ze alles in projectvorm. De studenten krijgen opdrachten en dan zeggen ze: ga maar. Dat is zó leuk! Ze ontwikkelen eigenlijk, onder begeleiding van docenten, hun eigen onderwijs in zo’n project. Ik heb veel meer ideeën gekregen over hoe we de studenten hier ook meer aan het werk kunt zetten. Docenten zijn veel harder aan het werk dan studenten. Ze komen niet meer naar college! Dat is zo demotiverend. En dan worden we boos op die studenten: jullie zijn verwend, zitten daar als consument. Maar het werkt dus niet meer. De oude universiteit, zoals ik die ken, sluit niet meer aan bij deze generatie. Het kán niet zo zijn dat niemand van hen gemotiveerd is om iets te leren. En volgens mij is activerend onderwijs het antwoord.”
Je zou ook wel willen nadenken over het onderwijs op de hele universiteit?
“Het is een gezamenlijk probleem. Ik zou het heel leuk vinden als de muren tussen de faculteiten meer naar beneden gaan. Dat studenten iets móeten doen buiten hun eigen faculteit, kennismaken met de relevantie van andere disciplines, zich bewust worden van de betrekkelijkheid van hun eigen opleiding. De meesten gaan later ook met elkaar samenwerken, dan kun je maar beter weten wat die ander weet. Er zijn zoveel voorbeelden van hele knappe technische oplossingen, maar als je het menselijke perspectief niet meeneemt, mislukt het toch vaak.”
Wat ga je doen met het prijzengeld van 7000 euro?
“Dat vroeg de presentator Ernest van der Kwast me gisteren ook. Hij zei dat ik het overal aan mag uitgeven. “Op reis”, riep ik meteen. “Met wie?” vroeg hij. “Met iedereen”, zei ik, haha. Toen kwamen er naderhand mensen naar me toe: “En wanneer gaan we weg?” Maar ik wil mijn twee kinderen graag meenemen naar Bangladesh. Ik kom er al zo lang, ik heb daar gewoon zeg maar familie. Die wil ik mijn kinderen voorstellen. Mijn vrienden van mijn promotietijd hebben net als ik een carrière en gezinnen en een aantal van hen zijn ook succesvol. Dus die kunnen ons echt ontvangen. En verder moet ik er nog even over nadenken.”