Virtual reality-onderzoeker Tilo Hartmann verwacht dat VR over een tijdje volledig is ingeburgerd. Maar, waarschuwt hij, er is nog niet genoeg bekend over wat het nou precies met je doet.
De VR-groep van de VU houdt op dinsdag 12 november een VR-symposium, waarin onderzoekers hun werk presenteren. Geïnteresseerden zijn welkom.
“Virtual reality is booming, ook in de wetenschap”, zegt Hartmann. Hij is een van de inititiatiefnemers van de VR-onderzoeksgroep op de VU, die begon als namenlijst en inmiddels is uitgegroeid tot een interdisciplinaire onderzoeksgroep met allerlei onderlinge verbanden. “Noem een vakgebied en er is wel een position paper gepubliceerd dat stelt dat onderzoek met VR de toekomst is.”
De verklaring ligt voor de hand: “Voorheen waren de VR-systemen enorm duur en niet zo heel goed. Maar sinds een jaar of twee, drie kun je heel goede headsets kopen voor 500 tot 1000 euro. Dat heeft het VR-onderzoek een flinke duw gegeven.”
Allesomvattend
In steeds meer wetenschappelijk onderzoek is VR een methode om gedrag in het echte leven te bestuderen. VR heeft daarin voordelen, want het is vaak goedkoper dan experimenten in de echte wereld, je kunt de onderzoekscondities beter controleren en het proces van data verzamelen beter bewaken. Maar het heeft ook een groot nadeel. Hartmann: “We weten nog niet voldoende hoe representatief het gedrag van mensen in een virtuele wereld is voor hun gedrag in het echt.”
VR is namelijk niet te vergelijken met andere, bestaande technologieën waar meer onderzoek naar is gedaan. De ervaring die iemand heeft met een VR-bril op is veel allesomvattender. Je zit ín het lijf van een virtueel persoon, je staat ín een virtuele ruimte en daar kunnen ook anderen bij jou zijn. “De combinatie van die drie aspecten maakt VR een unieke ervaring en een hele sterke”, aldus Hartmann.
VR-game
Maar verreweg het meeste wetenschappelijk onderzoek met VR gebruikt het als instrument, bij therapieën, revalidaties en ook in het onderwijs. Zo is een klinisch psycholoog op de VU bezig met een VR-game om mensen die een beroerte hebben gehad te motiveren hun oefeningen te blijven doen als ze eenmaal thuis zijn. Bewegingswetenschappers gebruiken VR om iemands bewegingen en houding te corrigeren door mensen over een loopband te laten lopen en obstakels te laten verschijnen waar ze overheen moeten stappen. En de studenten van de rechtenfaculteit leren pleiten in een virtuele rechtszaal.
“We werken in veel van die projecten ook samen”, zegt Hartmann. “Ik doe op dit moment een onderzoek met klinisch psycholoog Tara Donker. Zij zet mensen met hoogtevrees virtueel op een wolkenkrabber en onderzoekt of dat werkt als ‘blootstellingstherapie’. Ik onderzoek tegelijkertijd hoe mensen hun hoogtevrees ervaren op een virtuele hoogte. Gaat hun hart sneller slaan als ze op de rand van de wolkenkrabber staan? Dat is een aanwijzing dat ze het echt beleven.”
Virtueel repareren
Hartmann (hiernaast met VR-bril op en in een motion capture-pak) verwacht dat VR heel groot gaat worden. “Zeker in de zorg, entertainment en in de techniek. Nu al maken ze er gebruik van bij bijvoorbeeld de reparatie van liften. Dan is een adviseur aanwezig via een virtuele persoon om de monteur ter plekke te helpen. En je kunt het gebruiken bij het verkopen van huizen, toerisme, noem maar op. In het dagelijks leven zal het de smartphone nog niet zo snel vervangen, want je moet dan met zo’n bril op lopen. Maar toch. Facebook investeert momenteel miljarden in VR en komt volgend jaar met een sociaal platform in 3D, Horizon. We hebben over een tijdje wel allemaal een VR-headset thuis liggen, denk ik, voor bepaalde functies.”
Marionet
Maar hoe we die dan verantwoord kunnen gebruiken, is nog de vraag. “De problemen ontstaan vaak als een nieuwe technologie uitgroeit tot massamedium en iedereen het gaat gebruiken. Wat gebeurt er als je een halve dag in een virtuele wereld rondloopt in een virtueel lichaam? Hoe beïnvloedt dat je zelfbewustzijn, hoe je in het echte leven staat, je gevoel over je lijf? Thomas Metzinger, een Duitse filosoof die zich met VR bezighoudt, vermoedt dat VR je kan vervreemden van je lijf en dat dat een pathologisch probleem kan worden. Je voelt je als een marionet, ook in het echte leven.”
Maar, relativeert hij, je hebt aan het begin van zo’n ontwikkeling altijd profeten en pessimisten, en de waarheid ligt meestal ergens in het midden. “Ik zeg altijd tegen mijn studenten: we hebben een beetje tijd nodig om systematisch onderzoek te doen, maar we zullen met bewijzen komen.”