Terwijl het hoger onderwijs het academisch jaar feestelijk opende, verzamelden verschillende actiegroepen zich in Utrecht voor de alternatieve opening daarvan. Op het wensenlijstje: een einde aan de structurele onderfinanciering van het onderwijs.
“Hey van Engelshoven, ooh – aah, I want to know where the money’s gone” klinkt het over het Pieterskerkhof. Op het kleine plein achter de kerk waar Van Engelshoven de officiële opening bijwoont, hebben zich zo’n honderd mensen verzameld. Op hun borsten prijken rode viltjes, handen zijn gevuld met trommels, ratels en spandoeken. “Van een kale kip kun je niet plukken”, leest die van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb). Een luid kakelende student die is uitgedost als kale kip, krijgt een microfoon van de NOS opgespeld. “Studenten lenen zich al jaren stuk”, zegt hij.
‘Ik kijk liever niet meer op DUO om te zien hoe m’n schuld oploopt’
Ook de aanwezige LSVb-voorzitter Ama Boahene maakt zich daar zorgen om. “Bij de formatiebesprekingen hebben D66 en de VVD niks gezegd over de afschaffing van het leenstelsel, dat is zorgwekkend. Ik kijk liever niet meer op DUO om te zien hoe hoog mijn schuld is opgelopen.” Hoewel zich ogenschijnlijk vooral docenten en andere medewerkers binnen het hoger onderwijs hebben verzameld voor het protest, merken ook studenten volgens Boahene veel van de onderfinanciering. “Werkgroepen zitten overvol, docenten hebben een hoge werkdruk en daardoor weinig tijd voor persoonlijke begeleiding. En omdat er weinig geld per student is, is er een enorme druk om snel af te studeren – wat ook wordt versterkt door het leenstelsel.”
Perverse prestatiedrang
Die onderfinanciering is niet alleen het kabinet te verwijten, vindt hoogleraar theoretische scheikunde Paola Gori Giorgi, frontvrouw van de VU-afdeling van WOinActie. “Het gaat ook om de verdeling van dat geld binnen de instellingen zelf. Er is een perverse focus op het aantal diploma’s dat je kunt uitdelen, op basis daarvan gaat er geld naar een bepaalde afdeling. En dan heb je aan de VU nu ook nog dat nieuwe IT-systeem, dat een totale ramp is gebleken en waar veel geld naartoe gaat. De OR had daartegen gestemd, maar het college van bestuur wilde er niks van weten. Ze demonstreren wel met ons mee wanneer het erom gaat om meer geld van Den Haag te eisen, maar willen het vervolgens niet hebben over de distributie daarvan.”
‘De vorming van een nieuw kabinet duurt momenteel langer dan de peer review van een wetenschappelijk artikel’
Op het kleine podium, dat grotendeels gevuld wordt door een opzichtige troon en een koffer met daarin een alternatieve begroting voor het hoger onderwijs, neemt hoogleraar Korea-studies en WOinActie-strijder van het eerste uur Remco Breuker ondertussen het woord. “De wereld heeft het afgelopen jaar deels stilgestaan, en is deels veranderd. Wat niet is veranderd, is het structurele overwerk en de onderbetaling in het hoger onderwijs. We stellen dit jaar dan ook dezelfde eisen als vorig jaar (toen een groep wetenschappers tijdens de alternatieve opening fietste door Nederland). Helaas duurt de vorming van een nieuw kabinet momenteel langer dan de peer review van een wetenschappelijk artikel.”
Aan de schandpaal
Op het programma staat een alternatieve prijsuitreiking: een verwijzing naar de overheersende prestatiecultuur en een manier om universiteiten met misstanden en een ongezonde werkcultuur subtiel aan de schandpaal te nagelen. Wie heeft het duurste CvB (Universiteit Maastricht)? Waar is de student/docent-ratio het slechtst (Wageningen University & Research)? Welke universiteit heeft de meeste tijdelijke contracten (TU Eindhoven)? Welke heeft de minste vrouwelijke hoogleraren (TU Delft)? Bij elke prijsuitreiking wordt er luid ‘shame!’ geroepen, terwijl afgevaardigden van die universiteiten tien cent in ontvangst nemen.
Na elke prijsuitreiking wordt er ‘shame’ geroepen
Actiegroep 0.7 uit Leiden geeft bij haar prijsuitreiking voor de slechtste publieksparticipatie een denderende toespraak waarin alle aanwezigen wordt aangerekend te weinig verantwoordelijkheid te nemen voor het ongezonde werkklimaat in het hoger onderwijs. “We sprongen vorig studiejaar allemaal vrolijk de Hofvijver in met onze gekke hoedjes op, maar wat heeft dat nou eigenlijk voor zin als je in stilte Pieter Duisenburg, die de onderfinanciering in stand houdt, weer aanstelt als voorzitter van de VSNU?” Iedereen zou zich volgens 0.7 hard moeten maken voor betere werkomstandigheden. “Stem op kritische partijen, trek je mond open tijdens vergaderingen, spreek je uit zoals Rosanne Anholt (voorzitter van Promovendi Netwerk Nederland die een burn-out kreeg) dat durfde. “Harde, maar ware woorden. Wij vinden het ook niet altijd makkelijk en vragen ons constant af of we het allemaal wel goed doen”, zegt Breuker.
Geen woorden maar daden
Na de prijsuitreiking is het wachten op minister Van Engelshoven, die op het laatste moment heeft toegezegd de alternatieve begroting aan te nemen. “Het lijkt de intocht van Sinterklaas wel, met onze hoofddeksels en trommels”, zegt Breuker. De sfeer onder de actievoerders verschilt niet veel van het nerveuze enthousiasme van het groepje eerstejaars dat, in bloemenkransen gestoken, per ongeluk het pleintje oploopt. Ze moeten grinniken om iemand die met moeite een enorme vlag zwaait met daarop de tekst ‘Niet mijn schuld’. Zouden ze weten dat er hier voor hun academische toekomst wordt gestreden?
De geanticipeerde teleurstelling van de aanwezigen wordt bevestigd
Na een minuut of tien schrijdt Van Engelshoven het plein op, door een ‘erehaag’ van de aanwezige pedels. UvA-hoogleraar computationele geesteswetenschappen en WOinActie-voorzitter Rens Bod heet haar welkom, en de aanwezigen persen er een zwak applaus uit. Twee jaar geleden eiste Bod haar vertrek als minister, en de teneur lijkt niet veranderd. Enkele minuten voordat Van Engelshoven opkomt, noemt actiegroep 0.7 haar nog de meest ongeïnteresseerde persoon ooit, die het meeste wordt gehaat vanuit alle politieke hoeken.
“Heel goed dat jullie hier aandacht voor vragen”, begint Van Engelshoven. “Het is belangrijk om naar elkaar te luisteren.” Bod overhandigt haar een koffertje waar een oneindige reeks aan elkaar geplakte a4-tjes uitkomt – de benodigde 1,1 miljard symboliserend. Maar de geanticipeerde teleurstelling van de aanwezigen wordt bevestigd wanneer ze zegt te hopen dat het nieuwe kabinet deze kwestie verder oppakt. “De bal ligt nu op de stip, ik hoop dat de coalitie snel wordt gevormd en die bal in het doel wordt geschoten”, zegt ze. “Geen woorden maar daden”, maakt Bod de voetbalmetafoor af.