Veel eten is niet de oorzaak van obesitas. Dat betoogde bijzonder hoogleraar Tatjana van Strien gistermiddag in haar oratie.
Tachtig procent van de mensen heeft een lager streefgewicht dan hun echte gewicht. Die mensen willen afvallen. Maar dat lijnen helpt vaak niet. Wetenschappers zeggen dat je met lijnen gemiddeld 3 kilo verliest, terwijl sceptici juist denken dat je alleen maar aankomt van alle lijnpogingen. Van Strien doet onderzoek: ze vraagt vrouwen of ze lijnen of niet, wat hun gewicht drie jaar geleden was en wat hun gewicht nu is. Zelfs als vrouwen verstandig lijnen, zonder dubieuze afvalproducten, leidt dit op de lange termijn alleen maar tot gewichtstoename. Lijnen heeft dus vaak geen zin. Hoe kan dat? Waarom blijven we toch eten?
Emotioneel eten
Ook daar heeft Van Strien een antwoord op. Mensen zijn vaak externe of emotionele eters. Externe eters kunnen de geur en van eten niet weerstaan. Ook al hebben ze net gegeten, de koekjes die op tafel staan zien er zo lekker uit, dat externe eters er toch maar eentje nemen. Evolutionair is dat logisch, vroeger schoot men af en toe een dier, veel eten dus, om alvast energie op te slaan voor als de jagers een minder goede dag hebben. Emotioneel eten is evolutionair minder logisch. Want bedreiging (er komt een beer op je af) geeft stress. En als je bedreigd wordt, ga je niet eten. Al het bloed moet namelijk naar je spieren zodat je het op een lopen kunt zetten. Waarom gaan we tegenwoordig juist eten bij stress?
Cortisol
Van Strien bekeek hersenscans en vergeleek dit met eetpatronen. Het hormoon cortisol, dat bij heel veel Europeanen verhoogd in het lichaam zit, lijkt het antwoord. Mensen met hoge concentraties cortisol in hun hersenen zijn emotionele eters, ze eten meer bij stress. Of dat echt zo is, onderzoekt Van Strien. Twee groepen mensen krijgen een opdracht. De ene groep mensen moet aan stofjes voelen en beoordelen welke zachter is, een weinig stressvolle taak. De andere groep mensen moet direct een presentatie houden voor een jury, een hele stressvolle gebeurtenis. Vervolgens mogen alle mensen naar een kamer met veel boterkoeken en M&M’s. Vooral de emotionele eters met veel cortisol, die net een presentatie gaven, gingen los op de lekkernijen.
Stress
Emotionele eters, ze bestaan dus echt. Maar hoe word je zo’n emotionele eter? Hoe kom je aan dat extra cortisol in je lichaam? Volgens Van Strien heeft het te maken met de jeugd. Kinderen die stressvolle gebeurtenissen meemaken, hebben verhoogd cortisol en dus meer kans om later emotionele eters te worden. Stressvolle gebeurtenissen zijn verwaarlozing en seksueel of emotioneel misbruik, maar ook echtscheidingen zijn stressvol. En wat blijkt: gelijktijdig met de toename van het aantal dikke mensen, nam het aantal echtscheidingen ook sterk toe. Zijn dat dan misschien toch geen losstaande fenomenen?
Sociale cohesie
Volgens Van Strien niet: “Stress en overgewicht hangen sterk samen.” Ze heeft dit op een kleine groep emotionele eters getest. Emotieregulatietherapie voor dikke mensen. Zonder hun dieet aan te passen of meer te gaan sporten, vallen deze mensen af. Dikke mensen zijn geen slappelingen omdat ze geen wilskracht hebben. Ze hebben last van afbrokkeling van sociale cohesie, dat zorgt voor stress. Daarmee sluit Van Strien haar oratie af: “Zonder uitsluiting van de grote twee: minder eten en meer bewegen, pleit ik voor meer aandacht voor afbrokkeling van sociale cohesie voor mensen met overgewicht.”
Bijzonder hoogleraar
Met deze oratie begint Van Strien haar periode aan de VU als bijzonder hoogleraar Psychology of eating styles. Ze studeerde persoonlijkheidspsychologie in Groningen, promoveerde in Wageningen en schreef de Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag (NVE). Sinds 1986 werkt ze bij de Radboud Universiteit in Nijmegen.