Corona heeft de VU online onderwijs gebracht. Daarmee is een wens vervuld van velen, maar niet van iedereen. De gemengde gevoelens rond blended learning, een mix van onderwijsvormen: digitaal én fysiek.
Het is hard gegaan met het online onderwijs, het afgelopen halfjaar. Iets meer dan tien jaar geleden werden de eerste babystapjes aan de VU gezet met een serie digitale colleges op iTunes. Ongeduldige onderwijskundigen wezen naar Amerikaanse universiteiten, waar het hard ging met moocs, massive open online courses, en digitale platformen. ‘De evolutierace is in Amerika al lang aan de gang’, schreef Sanne Meeder van het Team Onderwijsadvisering VU in 2014 in Ad Valvas. ‘Op welke weide leeft de VU?’
Maar de experimenten met online onderwijs bevielen de VU-faculteiten maar matig. Volgens Hemme Battjes, de toenmalige portefeuillehouder onderwijs bij de Rechtenfaculteit, voegden online colleges niets toe aan het onderwijs en hadden ze zelfs nadelige effecten. “Wij willen dat studenten naar de colleges komen”, aldus Battjes in 2016. De faculteit besloot de online colleges weer van het web te halen.
Zelfs vorig jaar nog zagen sommige faculteiten vooral nadelen aan online onderwijs. ‘In het verleden namen we inderdaad wel colleges op. Maar in principe doen we het niet meer’, zei portefeuillehouder onderwijs bij de School of Business and Economics Mirella Kleijnen toen tegen Ad Valvas. ‘Het bleek geen effect op de studieprestaties te hebben. Sterker nog: het bleek soms ook uitstelgedrag te stimuleren. Studenten deden aan bingewatching vlak voor tentamens.’
Toch wilde de VU mee met de vaart der volkeren. In het nieuwe Instellingsplan, waar de beleidsstrategie voor de komende vijf jaar staat uitgestippeld, zegt de VU te streven naar een ‘optimale mix van campus- en online onderwijs, waarbij we zoveel mogelijk inspelen op de behoeften van studenten en onderwijs op maat.’ De VU wil blended learning invoeren, ‘een mix van verschillende onderwijsvormen, en het onderwijs dat uitsluitend gericht is op kennisoverdracht op termijn primair online aanbieden’.
Nieuw verdienmodel
Korte tijd later brak corona uit en moest iedereen online onderwijs gaan geven. Dat betekende improviseren en leren omgaan met digitale tools waarvan sommige docenten een week eerder nog nooit hadden gehoord. Dat ging de ene docent beter af dan de andere. “Ik heb na afloop van het college gebeld met de coördinator en die verteld dat ik nooit meer offline college wil geven”, zei de Nijmeegse gedragspsycholoog Sari Nijssen na een online gastcollege voor VU-studenten. “We zijn nog aan het leren, gaandeweg lossen we allerlei problemen op”, liet gezondheidseconoom Xander Koolman weten na het eerste online college van zijn sectie, waar hij trots op zei te zijn. Docent human resources management Kilian Wawoe zag het corona-onderwijs zelfs als het nieuwe verdienmodel van de VU en had visioenen waarin hij vanachter zijn keukentafel college gaf aan twee universiteiten tegelijk, “of vijf, of tien”, en buitenlandse studenten begeleidde, “En als ik er één begeleid, kan ik er ook vijftig op deze manier begeleiden.”
Slap aftreksel
Andere docenten zagen het meteen al niet zitten. “Ik mis het contact met de studenten”, zei classicus Emilie van Opstall, die zich overrompeld voelde door de mails vol technotaal die ze vanuit de VU voor haar kiezen kreeg, terwijl ze haar online colleges in elkaar probeerde te knutselen. “Ik ben bang dat digitale colleges een slap aftreksel worden van wat er normaal in de collegezaal gebeurt, maar het is niet anders.” Ook begonnen docenten in het hele land te klagen over de stress die het online onderwijs met zich meebracht, in een situatie waarin vaak ook hun eigen kinderen begeleid moest worden bij het online onderwijs op hun school, en ook hun partner tot thuiswerken was veroordeeld. Er wordt roofbouw op de docenten gepleegd en de onderwijskwaliteit gaat ook achteruit, concludeerde de Algemene Onderwijsbond na een enquête onder haar leden.
‘Ik ben niet alleen kennisoverdrager, maar ook begeleider, luisterend oor en waar nodig steunpilaar’
Toen bestuursvoorzitter Mirjam van Praag afgelopen juli in een interview met Ad Valvas zei dat blended learning nooit meer weg zal gaan van de VU-campus, sloeg een aantal mensen de schrik om het hart. Een VU-docent reageert op Facebook: ‘Ik vind online onderwijs verschrikkelijk omdat ik niet de docent kan zijn die ik wil zijn – niet alleen kennisoverdrager, maar ook begeleider, luisterend oor en waar nodig steunpilaar.’ – ‘Ik ben het roerend eens’, schrijft iemand anders. ‘De VU neemt een belangrijk deel van haar studenten en docenten niet serieus.’
Harder gewerkt
Voor organisatiewetenschapper Ida Sabelis was het online college geven minder traumatisch. “Maar”, zegt ze erbij, “ik heb geen jonge kinderen meer in huis en ik had alleen studenten die ik al kende.” Die hebben volgens haar harder gewerkt dan normaal. “Ik denk omdat het uitgaansleven op z’n gat lag en veel studenten besloten om dan maar wat aan hun studie te gaan doen.”
‘Met een klein groepje in een zaal heb je een levendigere gedachtewisseling’
Sabelis is een van de mensen die de afgelopen jaren hebben gepleit om meer online te gaan doen. “Maar daar was dan geen geld voor.” Door Covid-19 kon het niet anders, maar dat betekende wel dat docenten in de avonden en weekenden hebben doorgewerkt zonder daarvoor gecompenseerd te worden. “Nu moet de volgende stap genomen worden”, vindt Sabelis. “En daarvoor is meer nodig dan student-assistenten om het werk van docenten te verlichten. Daarom moet het college van bestuur docenten meer betrekken bij de ontwikkelingsplannen voor het onderwijs.” Ook heeft Sabelis kritiek op de veronachtzaming van de sociale- en geesteswetenschappen op de anderhalvemetercampus: “Het onderwijs met laboratoria en practica krijgt nu voorrang, maar ook bij ons is een socratische manier van college geven, waarbij docenten en studenten met elkaar in gesprek gaan, onontbeerlijk.”
Non-verbale communicatie
Oudgediende Jaap-Jan Flinterman (net als Sabelis zit hij een jaar tegen zijn pensioen) is evenmin ontevreden over de online colleges, en volgens hem waren zijn studenten ook tevreden. “Het is niet ideaal”, zegt de oudheidkundige, “en ik zit ook liever met een kleine groep in een zaaltje, want dan heb je een levendigere gedachtewisseling en pik je meer non-verbale communicatie op, maar het was nou eenmaal noodzaak.” Individuele begeleiding en mondelinge tentamens via het internet vindt Flinterman “niet zo’n slechte oplossing”, maar hij realiseert zich dat het nieuwe collegejaar “een grotere uitdaging wordt”, want dan krijgt hij te maken met nieuwe studenten en met grotere studentenaantallen.
Minder flexibel
“Blended learning klinkt heel aardig, maar als je van tevoren colleges opneemt, ben je niet zo flexibel”, aldus Flinterman. “Je kunt bijvoorbeeld de avond tevoren niet snel even het college aanpassen met nieuwe informatie om alles up-to-date en intellectueel interessant te maken.” Zelf heeft hij een gezin, maar hij kent docenten die thuis zitten te vereenzamen. “En voor de studenten lijkt het me ook niet altijd leuk. Ik hoop dat het bestuur die problemen niet bagatelliseert.” Het is belangrijk, volgens Flinterman, “om serieus kosten en baten, nadelen en voordelen te inventariseren.”
Tegen een muur praten
Onderwijspedagoog Chiel van der Veen heeft een jong gezin en moest de afgelopen maanden steeds “zoeken naar ruimte” om zijn werk en gezinsleven in goede banen te leiden, maar hij heeft ook een “passie voor onderwijs” en zag het online college geven als een “leuke uitdaging”. “Zoom biedt ook mogelijkheden die je in de collegezaal niet hebt. Als er bijvoorbeeld groepjes moeten worden gevormd, zoeken studenten altijd dezelfde medestudenten op. In Zoom kun je met één klik op de knop steeds wisselende groepjes vormen.”
‘In Zoom kun je met één klik steeds wisselende groepjes vormen’
Maar er zijn ook flinke nadelen, vindt Van der Veen. “Als je een tekst of slides met de groep deelt, zie je de studenten niet en is het net of je tegen een muur praat, terwijl hun gezichtsuitdrukkingen voor mij heel belangrijk zijn om te weten hoe een college verloopt. Je kunt ook niet twee keer drie kwartier informatie zenden, want dan haken studenten sneller af. Je moet echt dingen inbouwen om te checken of alles is aangekomen, zoals pauzes, verschillende werkvormen, momenten om vragen te stellen en polls.” AV
Toegankelijker onderwijs, maar ook gedemotiveerde studenten
Het online onderwijs is onder de studenten in Nederland niet onverdeeld positief ontvangen. Een kwart van hen zag in april al een onvermijdelijke studievertraging aankomen en ook aan de VU waren studenten ontevreden.
De online surveillance, het zogeheten proctoring bij online tentamens, kon op veel verzet rekenen en ook kwamen er studenten in moeilijkheden omdat ze hun thuisonderwijs niet altijd onder ideale omstandigheden konden volgen, bijvoorbeeld omdat ze in een vol, gehorig huis zaten of een instabiele internetverbinding hadden. Studenten klagen over eenzaamheid, een gebrek aan interactie in de online colleges en aan feedback van docenten.
Voor sommigen is dat demotiverend.
Maar er zijn ook studenten die wel varen bij online onderwijs, blijkt uit een notitie van de VU-Diversity Office. Studenten die niet makkelijk heen en weer kunnen reizen vanwege een functiebeperking of omdat ze mantelzorger zijn, hebben nu meer mogelijkheden om op afstand onderwijs te volgen. Ook vergroot het aanbod van ‘asynchroon onderwijs’ de flexibiliteit, en dat maakt het onderwijs toegankelijker voor studenten met een baan.
Dit verhaal staat in de nieuwe Ad Valvas, waarvan de papieren editie verspreid wordt op de betere anderhalvemetercampus aan de De Boelelaan.