Voor aardwetenschappers is veldwerk wat de snijzaal is voor artsen, zegt Bernd Andeweg, een van de vier begeleidende docenten van de eerstejaars die op veldwerk zouden gaan. “Zoals artsen oefenen op een lichaam, zo doen aardwetenschappers waarnemingen in het landschap. Daar zie je pas hoe divers en complex het is en hoe het zich door de tijd heeft ontwikkeld. Waar nu heuvels liggen in Zuidoost-Spanje trof je 110 miljoen jaar geleden laagland met tropische zandstranden. Wat aantrekkelijker klinkt dan het was, want dinosauriërs maakten er toen de kust onveilig.”
‘Je mept erop met je hamer en je ziet gelijk de binnenkant’
Naar die heuvels, zuidwestelijk van de stad Albacete, vertrekken elk jaar in juni zo’n zestig eerstejaars. Drie weken lang struinen ze door het landschap dat zich uitstekend leent voor veldwerk, zegt Andeweg, die er sinds de jaren negentig studenten rondleidt. “Het gebied heeft in het oog springende geologische kenmerken en het gesteente ligt aan de oppervlakte. Je mept erop met je hamer en je ziet gelijk de binnenkant. Ook hebben we oog voor de ondergrond en proberen we te achterhalen hoe die zich verhoudt tot de vorm van het landschap.”
Ook niet onbelangrijk: het is er altijd mooi weer en de mensen zijn vriendelijk. “Als je Spaans spreekt, mag je overal komen. Je krijgt geen boze boeren achter je aan, zoals in de Ardennen of Frankrijk.”
Code oranje in Spanje
Maar afgelopen juni zat Europa op slot en was veldwerk in Spanje uitgesloten. Wat te doen? Op dat moment rijpte bij de docenten het idee van een virtuele tocht die studenten vanachter hun pc konden maken. Maar moesten ze dan niet ook gesteenten uit Spanje kunnen bestuderen, en zich via 360-gradenfoto’s en filmpjes kunnen wanen in het heuvelachtige landschap?
Docent aardwetenschappen Bernd Andeweg in Spanje
Een paar weken later, in juli, vertrokken vier docenten met twee auto’s naar Spanje. Dwars door Catalonië, waar het aantal besmettingen omhoog was geschoten. “De Fransen werd afgeraden om ernaartoe te gaan, maar erdoorheen rijden bleek geen probleem. Een week later keerden we terug met duizend stenen en een harde schijf vol meetgegevens en beeldmateriaal.”
Ondertussen had Spanje zijn grens weer geopend. “We hebben gepolst wie van de studenten eind augustus alsnog wilde afreizen. Tweederde had er oren naar. Het kon ook, want ons gebied ligt in the-middle-of-nowhere. In Amsterdam raak je eerder besmet. Op 25 augustus zouden 34 eerstejaars en zes begeleiders vertrekken, maar een dag eerder ging Spanje van geel naar oranje en toen hield het echt op.”
Zonnebrandcrème voor het veldgevoel
Inmiddels is iedereen virtueel op veldwerk. De studenten komen in drie groepen elk vijf dagen bijeen in het W&N-gebouw, waar ze de Spaanse stenen onder de loep leggen. Met handschoenen, mondkapje en ontsmettingsmiddel. “In Google Earth zien ze vervolgens waar de steen is gevonden en hoe je daaraan de ontwikkeling van het landschap kunt aflezen. Op andere dagen werken ze vanuit huis. Dan wandelen ze – ook via Google Earth – door de Spaanse heuvels en stoppen op gemarkeerde plekken om vragen te beantwoorden of een opdracht uit te voeren. Hun virtuele observaties houden ze bij in een veldboek.”
Promovendus Bertram Uunk bij de bakken met Spaanse gesteenten op 6 hoog in het W&N-gebouw
Om niet alles prijs te geven voor toekomstige eerstejaars doorkruist de wandeling een gebied dat studenten niet meer aandoen. “Het landschap raakt steeds meer verstoord door de varkensstallen die boeren er bouwen. Bovendien stinkt het er, wemelt het van de vliegen en zien de varkensboeren ons liever gaan dan komen.”
In Google Earth zien ze waar de steen is gevonden en hoe je daaraan de ontwikkeling van het landschap kunt aflezen
In de handleiding, speciaal geschreven voor de gedupeerde studenten, draaien de docenten er niet omheen. ‘Mis ik nou iets doordat ik niet naar Spanje ga? Zeker. Dat kunnen we niet ontkennen. Het blijft toch een beetje droogzwemmen. We proberen je de leerdoelen die wel te halen zijn, bij te brengen.’
Wat missen de studenten het meest? “Het is moeilijk om een goed beeld te krijgen van het gebied, als je het niet met eigen ogen hebt gezien. Ook krijg je geen gevoel voor de onzekerheid in het veld. Bij de ene stop kan het landschap bijvoorbeeld veel ouder lijken dan een paar honderd meter verderop. Hoe zit dat? Is er sprake van een breuk? Je moet je waarnemingen steeds kunnen bijstellen.”
Al met al zijn de eerste reacties positief, zegt Andeweg. “De studenten vinden het leuk om elkaar weer te zien maar genieten ook van de filmpjes die we hebben gemaakt, en waar we soms wat humor in hebben gestopt. Tegelijk zijn ze teleurgesteld. Wel bieden we ze de kans om volgend jaar een kijkje te nemen in het gebied waar ze nu virtueel rondlopen. Daar kunnen ze dan ter plekke aan de slag met eventuele vragen die ze nu hebben.”
Onder het kopje Wat moet je meenemen naar de VU, tipt de handleiding: ‘Zonnebrandcrème en veldkleding hoeft niet (maar mag wel voor het veldgevoel).’