Vorig jaar was het jaar waarin de Noord-Zuidlijn eindelijk openging, we allen een mening hadden over de rechtszaak Holleeder en Trump uit het klimaatakkoord stapte. Maar natuurlijk waren er ook wetenschappelijke doorbraken. Wat waren de belangrijkste? We vroegen het drie hoogleraren.
Genbaby
‘Ik denk dat He dit deed om het debat over de mogelijkheden van genmodificatie te starten’
Hoogleraar Arjan Griffioen van het Cancer Center Amsterdam hoeft niet lang na te denken over de belangrijkste doorbraak van 2018. “Begin december maakte de Chinese onderzoeker Jiankui He op een congres bekend dat hij een genetische gemodificeerde baby op de wereld had gezet die resistent is tegen hiv. Dat is dé doorbraak in het medisch veld van vorig jaar. Maar ik zet wel grote vraagtekens bij of het echt waar is. Ik denk dat He dit deed om het debat over de mogelijkheden van genmodificatie te starten. Als het waar is, zou hij de gevangenis in moeten.”
Hiv is inmiddels goed te behandelen, dus daarvoor hoef je niet in het DNA te knutselen. Ziet Griffioen een toekomst in het gebruik van genmodificatie? “Ja, voor aandoeningen die veroorzaakt worden door fouten in één gen en die ondraaglijk lijden veroorzaken.”
Twitterdata
‘Met realtime twitterdata kunnen we overal ter wereld zien wat er aan de hand is’
Het klimaat heeft weer volop het nieuws gehaald vorig jaar. Neem alleen al de extreem warme zomer en president Trump die uit het klimaatakkoord stapte. De mens gaat een steeds duidelijkere rol spelen in hoe het klimaat verandert en de manier hoe we naar klimaatverandering kijken verandert ook. “We kunnen klimaatverandering niet meer voorspellen zonder de mens erin te betrekken”, stelt hoogleraar Jeroen Aerts van het VU Institute for Environmental Studies (IVM).
Hij ziet een nieuwe stroming binnen het klimaatonderzoek. “Daarin wordt de mens ingezet als bron van informatie om klimaat en klimaatrisico’s te volgen. Met realtime twitterdata kunnen we overal ter wereld zien wat er aan de hand is. Klimaatonderzoekers werken daarom samen met linguïsten, geografen om een twitteralgoritme te ontwikkelen dat rampen detecteert. Je kijkt naar woordkeuze, maar ook naar of er iets wordt gezegd over de omgeving. Op dit moment kan het algoritme droogte en overstromingen signaleren. Op basis van tweets kunnen we nu bepalen waar in de wereld een dergelijke ramp gaande is. Hulporganisaties zoals het Rode Kruis gebruiken dit het zelfs al om veel sneller hulp aan te kunnen bieden.”
Nul
‘Als het dipoolmoment zo klein is zoals nu gevonden is, betekent het dat sommige theorieën over antimaterie niet kloppen’
Dat het dipoolmoment nog kleiner is dan wetenschappers al dachten, dat is volgens hoogleraar Wim Ubachs van het VU LaserLab de grootste ontdekking in zijn vakgebied van het afgelopen jaar. Het dipoolmoment is een verschil in elektrische lading tussen de ene kant van een deeltje en de andere. “Tijdens de big bang is er materie gevormd, maar materie kan alleen worden gevormd als er evenveel antimaterie wordt gevormd”, legt Ubachs uit. “Die antimaterie is verdwenen en niemand weet waar die naar toe is. Een manier om die disbalans te verklaren is om te kijken naar het dipoolmoment van een elektron, maar tot nu toe heeft niemand dat gevonden. We moeten nog preciezer meten. Een van de vier deeltjesversnellers op Cern in Genève is er bijvoorbeeld naar op zoek.”
Maar ondertussen publiceerden onderzoekers van Harvard en Yale afgelopen jaar al hoe ze met een lasermicroscoop een nog preciezere meting hebben kunnen doen. Ubachs: “Zij hebben ontdekt dat het dipoolmoment van een elektron nog kleiner is dan we ooit gemeten hebben. Het is nog steeds nul.” Hoe kan een nulmeting nou interessant zijn? “Nou, dat is heel interessant, als het zo klein is zoals nu gevonden is, betekent het dat sommige theorieën over antimaterie niet kloppen. Maar of we het dipoolmoment ooit vinden, is onduidelijk. Misschien is het er wel helemaal niet.”