Culture swappers zijn mensen die heen en weer springen tussen meerdere culturen. “Het zijn bruggenbuggers en verwerven zich vanwege hun kennis van meerdere culturen vaak een machtspositie, maar ze worden ook gevreesd vanwege hun ambivalentie”, aldus hoogleraar Mediterrane pre- en protohistorische archeologie Jan Paul Crielaard. Morgen houdt hij zijn oratie over culture swappers.
“In het Middellandse Zeegebied vinden we bijvoorbeeld graven van personen waarvan we niet zeker weten of het Grieken zijn of Feniciërs”, zegt Crielaard. Maar ze zijn meestal het een noch het ander, en maken deel uit van meerdere werelden tegelijk. “Ambiguïteit is hun het wezenskenmerk”, aldus Crielaard.
Griekse huurlingen
Culture swappers komen in de hele geschiedenis voor. “T.H. Lawrence, beter bekend als Lawrence of Arabia, was een culture swapper. En in het Egypte van de oudheid dienden vaak Griekse huurlingen in het leger, die soms door de farao werden beloond met een gouverneurschap in het Egyptische rijk.”
Leo Africanus was een Moor in het 16e-eeuwse Zuid-Spanje. “Hij werd gevangen genomen, voor de paus geleid en maakte furore aan het pauselijke hof vanwege zijn grote kennis van zaken”, aldus Crielaard. “Of neem Roxelana, een Poolse slavin die een machtige vrouw werd aan het hof van de Osmaanse sultaan Süleyman.”
Cultureel mediator
Het zijn mensen die vaak fungeren als cultureel mediator en zo veel aanzien en macht verwerven. Aan de andere kant worden ze vanwege hun ambiguïteit vaak gevreesd, vertelt Crielaard.
“Een fictief voorbeeld is Kurtz in Joseph Conrads roman Heart of Darkness. Hij is een westerse handelsagent in de binnenlanden van Afrika die de kolonialen veel handel oplevert, maar omdater wordt gevreesd dat hij teveel van de lokale cultuur in zich heeft opgenomen, wordt hij gevreesd en moet hij uiteindelijk dood.”
Crielaards oratie begint morgen, donderdag 18 januari, om 15.45 in de aula van het VU-hoofdgebouw.