Een gevluchte wetenschapper uit Congo begint vanavond aan een kleine tour langs Nederlandse universiteiten. Samen met een acteur laat hij zien dat vrijheid niet vanzelfsprekend is.
Met politiek wilde Felix Kaputu niets te maken hebben; toch werd de hoogleraar vergelijkende literatuurstudies in Congo opgepakt. Hij zou bij een verboden oppositiegroep betrokken zijn.
Ondervoed en uitgedroogd
Niets van waar, zegt hij nu. “Ik deed alleen mijn werk, zoals een wetenschapper geacht wordt dat te doen.” Hij leerde zijn studenten kritisch nadenken en dat stelden Congolese machthebbers niet op prijs.
Kaputu belandde in de gevangenis, waar hij ondervoed en uitgedroogd raakte. Amnesty International kreeg hem weliswaar vrij, maar buiten de gevangenis bleek hij zijn leven niet zeker. “Ze hebben een aanslag op mijn leven beraamd. Ik had bij een verkeersongeluk moeten omkomen. Als Scholars at risk me niet had weggehaald, lag ik nu in een kist onder de grond.”
Bedreigde wetenschappers
Scholars at risk is een wereldwijd netwerk dat bedreigde wetenschappers helpt. Ook de Nederlandse stichting voor vluchtelingstudenten UAF werkt eraan mee. In 2006 kon Kaputu dankzij het netwerk uit Congo vertrekken en mocht hij zijn onderzoek voortzetten aan Harvard University. De bedoeling was dat hij pakweg een jaar in het buitenland zou blijven “tot alles weer rustig was”.
Maar het werd niet rustig. “Ik had een paar interviews gegeven in de Verenigde Staten en sommige mensen vonden dat ik daardoor mijn land te schande had gemaakt.” Sindsdien heeft hij gewerkt aan universiteiten in New York, Kyoto, Tokyo en Massachusetts.
Verboden wetenschapsmonologen
Op dit moment is hij verbonden aan de Universiteit Gent en het Afrika-Studiecentrum van de Universiteit Leiden. “Ik ben een reiziger geworden, ik heb geleerd mijn koffers snel te pakken. Ik wou dat iemand mij een vaste aanstelling kon geven, maar dat zit er op dit moment niet in.”
Zijn jaren als wereldreiziger hebben hem niet alleen verdriet gebracht, benadrukt Kaputu. “Ik heb veel mensen leren kennen en belangrijke dingen geleerd, waardoor ik mijn werk beter kan doen.” Hij denkt er niet over om te stoppen met lesgeven.
Muzikale monoloog
Verhalen als die van Kaputu zijn vorig jaar verwerkt tot een theatervoorstelling: ‘Verboden wetenschapsmonologen’. Kaputu’s verhaal gaat nu aan drie universiteiten in reprise. Acteur Raymi Sambo vertelt in een muzikale monoloog hoe een gevluchte Afrikaanse professor probeerde zijn studenten tot kritisch nadenken te inspireren. Kaputu zal na afloop een lezing houden.
Omdat de professor geen vaste woonplaats heeft, kan zijn familie niet overkomen. Die woont nog in Congo en kan in gevaar komen door Kaputu’s uitspraken. Waarom dan toch lezingen geven? “Ik ben nu eenmaal wetenschapper. Als mensen mij vragen te spreken, zal ik spreken.”
De voorstelling komt naar Tilburg University (24 september), Radboud Universiteit Nijmegen (25 september) en Universiteit Leiden (16 oktober). Zie www.uaf.nl