Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
28 maart 2024

Wetenschap
& Onderwijs

Veranderen schimmels ons in zombies?

In het zinderende plot van de hitserie The Last of Us worden mensen geïnfecteerd door een schimmel en veranderen ze in zombies. Schimmelexpert Vasilis Kokkoris schetst hoe realistisch dit scenario is.

Hebt u de serie al gezien?
“Nee, nog niet, maar ik heb de game gespeeld waarop de serie gebaseerd is. Ik wil de serie graag kijken, want ik heb erg genoten van het spel. Niet alleen hoe het gemaakt is, maar vanwege het feit dat schimmels de hoofdrol spelen. Ik heb de intro van de serie wel al bekeken en wat me erg verraste is dat het gele ding dat je ziet helemaal geen schimmel is. Het is een slijmzwam, een totaal ander organisme.”

Oei. 
“Ja, ik zag het en had zoiets van: kom op, dat is geen schimmel!”

The Last of Us is gebaseerd op de schimmel Ophiocordyceps unilateralis, die het gedrag van mieren overneemt en ze in zombies verandert. Hoe kan dat? 
“Eerst infecteren sporen van de schimmel de mier, waarna de schimmel in het lichaam begint te groeien. Na een tijdje begint de schimmel het gedrag van de mier te beïnvloeden. Het precieze mechanisme is onbekend, maar recente studies zagen geen schimmelcellen in het brein van de mier. In plaats daarvan gebruikt de schimmel bioactieve stoffen die het zenuwstelsel van de mier en zijn spieren aantasten. De mier is zich hier min of meer bewust van, maar hij kan zijn lichaam niet meer controleren, wat het nog griezeliger maakt.


Vasilis Kokkoris

“Uiteindelijk neemt de schimmel de bewegingen van de mier over. Door de schimmel verlaat de mier het nest en klimt naar een hogere plek. Daar bijt hij heel hard in een tak of blad – een zogeheten death grip – en sterft dan. Onderzoekers ontdekten dat het licht, de vochtigheid en de temperatuur heel specifiek zijn op deze plek: de perfecte omstandigheden voor de schimmel om te sporuleren, ofwel zijn sporen vrij te laten.”

In de serie leidt het opwarmen van de aarde ertoe dat de schimmel cordyceps evolueert en bestand is tegen de interne temperatuur van mensen. Hierdoor raken mensen besmet en veranderen ze in zombies. Zou dit echt kunnen gebeuren? 
“De makers hebben een goed concept neergezet. Het is gebaseerd op wetenschap, maar wel overdreven. Zo’n scenario zou mogelijk zijn na een miljoen jaar van co-evolutie. Er is interactie nodig tussen specifieke schimmels en mensen, in een proces dat stap voor stap gaat en vele, vele jaren van evolutie nodig heeft. De hypothese van de zombiemieren is bijvoorbeeld dat er 45 miljoen jaar evolutie voor nodig was. En mensen zijn veel complexer dan insecten.”

Schimmelinfecties
Volgens Vasilis Kokkoris komen schimmelinfecties veel voor bij mensen. “Wij ademen dagelijks duizenden schimmelsporen in en ons immuunsysteem zorgt dat schimmels in ons lichaam niet overleven. Maar als je een zwak immuunsysteem hebt, bijvoorbeeld door vergevorderde kanker of een ernstige covid-infectie, kunnen schimmels je ziek maken of zelfs tot de dood leiden.”

Stel, u was de scenarioschrijver. Hoe zou u de serie realistischer maken? 
“Zelfs al zou een infectie zoals die in de serie mogelijk zijn, dan nog wil de parasiet overleven. Daarom zou het besmettingsmechanisme veel milder zijn dan in de serie, zodat niet de hele mensheid besmet raakt. Want als de mens uitsterft, dan sterft de parasiet ook uit. Het is hetzelfde als bij de mieren: slechts een klein deel van de kolonie raakt geïnfecteerd, zodat de kolonie én de parasiet blijven voortbestaan.

“Verder is er een heel interessante eencellige parasiet genaamd Toxoplasma gondii. Deze parasiet – geen schimmel trouwens – kan alle warmbloedige dieren besmetten, maar hij kan zich alleen voortplanten in katachtigen zoals de huiskat. Er is aangetoond dat deze ziekteverwekker het gedrag van muizen kan beïnvloeden, hij verandert op de een of andere manier de werking van hun hersenen. Door de parasiet verliezen muizen hun angst en worden ze aangetrokken door de geur van kattenurine. Dus gaan ze gewillig naar hun prooi en worden opgegeten door katten, waardoor de parasiet de katten binnendringt en zich seksueel kan voortplanten.

‘Infecties worden in verband gebracht met schizofrenie en verkeersagressie’

“Wat nog verbazingwekkender is, is dat deze parasiet mogelijk ook het gedrag van mensen verandert. Omdat we al zo lang met katten leven, zijn de meeste mensen drager van Toxoplasma gondii. Sommige onderzoeken vonden griezelige correlaties: infecties werden in verband gebracht met schizofrenie, zelfmoordpogingen en verkeersagressie. We moeten voorzichtig zijn, want een correlatie betekent niet altijd een oorzakelijk verband. Maar wat mij betreft zou een scenario met deze enge parasiet realistischer zijn.”

Dat klinkt eng, moeten we bang zijn voor schimmels?
“Nee, ik denk dat we dankbaar moeten zijn voor het ontzettend belangrijke en diverse koninkrijk van de schimmels. Miljoenen jaren geleden hielpen schimmels planten het land te koloniseren en dat leidde tot een drastische daling van CO2 in de atmosfeer, waardoor onze planeet leefbaar werd. Aan de VU bestuderen we deze symbiotische relatie, die nog steeds in elk ecosysteem bestaat. Verder recyclen schimmels dode planten en dieren en maken ze voedingsstoffen weer beschikbaar voor andere organismen. En ze maken onze broden, wijnen, bieren en veel van onze medicijnen.”