Als je met milde psychische klachten tijdig naar de psycholoog gaat, kan dat zwaardere psychische stoornissen in de kiem smoren, blijkt uit steeds meer onderzoek van onder anderen VU-psychologen.
Van een beetje uitstelgedrag heeft iedereen weleens last, of stress voor een opdracht, angst dat je een tentamen niet gaat halen. Maar bij sommige mensen is het problematisch. Die hebben echte faalangst, zijn extreem perfectionistisch, hebben een lage zelfwaardering, of alles tegelijk. En die nog redelijk milde psychische klachten hangen vaak samen met zwaardere psychische stoornissen.
Stoornis begint jong
Een grote internationale groep psychologen werkt sinds een paar jaar aan een onderzoeksproject van de Wereldgezondheidsorganisatie om het mentale welzijn van studenten beter te begrijpen, en vooral om er wat aan te doen. Caring Universities heet het, en het onderzoek naar studentenwelzijn loopt inmiddels in steeds meer landen. Meer kennis en meer begrip zijn belangrijk, zeggen de onderzoekers, want een psychische stoornis begint vaak als iemand tussen de 15 en 25 jaar oud is – dus voor studenten die ergens last van krijgen is het nogal eens de eerste keer. Als je ze dan direct goed kunt helpen, kun je wellicht erger voorkomen.
Caring Universities is een zelfhulpplatform voor milde psychische klachten. Studenten van vier universiteiten kunnen zelf werken aan hun klachten en krijgen persoonlijke begeleiding van een online coach. De resultaten van het programma worden ook gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.
“Er is een samenhang tussen psychische stoornissen bij studenten en slechte studieresultaten, studie-uitval en werkloosheid later”, zegt hoogleraar klinische psychologie aan de VU Pim Cuijpers, die betrokken is bij Caring Universities. “We onderzoeken de verbanden tussen psychische klachten en stoornissen, om te kunnen zeggen welke factoren samenhangen met het eerste ontstaan van een stoornis, wie een hoog risico heeft op echte problemen en hoe vaak die voorkomen. Dat is belangrijk, want die data gebruiken we om interventies te ontwikkelen.”
Problemen niet in de gaten hebben
Online interventies moeten studenten verleiden om hulp te zoeken. Want naar de psycholoog stappen, doen veel van hen niet. Cuijpers: “Ze hebben vaak niet in de gaten dat ze een probleem hebben, of ze benoemen het niet als probleem. Bijvoorbeeld bij alcoholafhankelijkheid, dan denken ze dat dat onderdeel is van het studentenleven. Depressie of angst lossen ze liever zelf op of ze zoeken hulp bij familie of vrienden. Ze geloven niet dat professionele hulp helpt.”
Terwijl psychologische interventies wel degelijk kunnen helpen; dat kunnen de psychologen met een kruiwagen vol studies aantonen. Online vaak net zo goed als op de bank bij de psycholoog. Bovendien blijken behandelingen voor milde klachten ook te helpen tegen zwaardere problemen. Zo toonde een overzichtsstudie vorig jaar bijvoorbeeld aan dat behandelingen tegen perfectionisme niet alleen dat perfectionisme zelf succesvol aanpakten, maar ook depressieve klachten en angstproblemen.
Flinke depressie
De eerste studie onder VU-studenten in het internationale onderzoeksproject is nu ook afgerond. Cuijpers en de zijnen stelden een online vragenlijst op die door 2449 studenten van de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam is ingevuld. Er zijn nog geen papers gepubliceerd, maar Cuijpers wil al wel wat cijfers delen. Om maar direct met de deur in huis te vallen: een kwart van de respondenten bleek last te hebben van een flinke depressie en van zelfmoordgedachten (nu of in het afgelopen jaar), één op de vijf had een paniekstoornis en één op de tien had een alcoholprobleem. Ook de onderzochte milde klachten kwamen veel voor: uitstelgedrag bij een vijfde van de ondervraagde populatie, perfectionisme bij dertien procent, een lage zelfwaardering en stress bij twaalf procent en faalangst bij één op de tien studenten.
Maar let op. “De studie is niet representatief voor de hele studentenpopulatie aan de Amsterdamse universiteiten”, waarschuwt Cuijpers. Want het aantal studenten dat de vragenlijst invulde is niet groot, als je bedenkt dat op de VU en UvA samen ruim 60.000 studenten zitten. Het is wel genoeg voor het doel dat Cuijpers ermee heeft. “Het gaat uiteindelijk niet om de survey zelf, maar om e-health-tools te maken waar studenten wat mee kunnen. En met 2400 respondenten kunnen we ook zwakke verbanden tussen de klachten en stoornissen vinden.”
Een kwart van de respondenten had last van een flinke depressie en zelfmoordgedachten
Die verbanden zijn er, blijkt uit de eerste analyses. Tussen de milde klachten onderling – iemand die het studeren de hele tijd uitstelt, is ook vaker perfectionistisch, gestrest, faalangstig en heeft een lagere zelfwaardering. En tussen die klachten en zwaardere problemen. Ze hangen duidelijk samen met depressie, angststoornissen en bipolaire stoornis. Alleen alcohol- en drugsafhankelijkheid is een aparte eend in de bijt. “Dat heeft alleen een samenhang met uitstelgedrag, en juist niet met een lage zelfwaardering”, aldus Cuijpers. “Maar we zijn nog wel een jaartje bezig om dat helemaal uit te zoeken. Ook de verschillen tussen Nederlandse en buitenlandse studenten hebben we nog niet uitgeplozen.”
Iets plezierigs plannen
Ondertussen is op basis van eerdere onderzoeken onder studenten in andere Europese landen en de Verenigde Staten al gewerkt aan de eerste online interventies. Twee programma’s, voor stemmingsproblemen en stress, zijn 16 juni gelanceerd en interventies voor uitstelgedrag en ook slaapproblemen zijn in ontwikkeling. Een userdesign-specialist testte bij VU-studenten of ze de e-health-apps gebruiksvriendelijk en aantrekkelijk vonden.
Elf laatstejaars bachelorstudenten psychologie zijn getraind om deelnemers te coachen. “De studenten die het zelfhulpprogramma volgen, maken opdrachten en worden daarin begeleid door de e-coaches”, zegt Leonore de Wit, universitair hoofddocent bij de afdeling Klinische Psychologie. Zij haalde vorig jaar een Comenius-beurs binnen om een bestaand academisch trainingsprogramma voor studentencoaches vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland te halen. De e-coaches volgden die training en kregen intervisie.
Student-coaches net zo effectief
“Een effectieve manier om je stemming te verbeteren is met gedragsactiviteiten”, vertelt De Wit. “In een huiswerkopdracht moeten deelnemers dan ook plezierige activiteiten plannen. Hun e-coach geeft feedback op het soort activiteiten dat ze hebben gepland en de hoeveelheid, stelt vragen, en geeft vooral ook veel complimenten en steun.” Of mensen het wel prettig vinden om door weinig ervaren coaches geholpen te worden, levert een verrassend antwoord op. De Wit: “Uit veel literatuur blijkt dat de behandeling even effectief is als bij meer ervaren coaches. En sommige studies laten zelfs zien dat stagiairs en student-coaches het beter doen. Omdat zij de protocollen beter volgen: hoe meer ervaring je hebt, hoe meer je geneigd bent daarvan af te wijken.”
De behandelingen op de Nederlandse website van Caring Universities zijn bedoeld voor studenten die milde psychische klachten hebben, van in eerste instantie vier Nederlandse universiteiten: VU (alleen eerstejaars), Leiden, Maastricht en Utrecht. Het begint met een vragenlijst, om mensen met zwaardere klachten eruit te filteren. Want als je een heftige depressie hebt, heb je professionele hulp nodig. Nu maar afwachten of gestreste of sombere studenten op deze manier wel hulp gaan zoeken.