In mei probeerde een groep promovendi bij Life Sciences de discussie over de verplichte Bijbelteksten bij promoties en oraties nieuw leven in te blazen. Ze startten een petitie om te peilen of er behoefte aan zo’n discussie was onder VU-medewerkers. Moet het blijven zoals het is, of zou er een optie moeten komen voor een alternatieve, niet-christelijke tekst?
Maar de promovendi voelden zich tegengewerkt door wat zij noemden “een invloedrijke minderheid aan de VU”. Bij de overhandiging van de petitieresultaten aan de ondernemingsraad – ondertekend door een kwart van alle VU-promovendi – zei petitionist Ruben Bakker dat medewerkers bang zijn zich uit te spreken over de kwestie omdat dat hun carrière zou kunnen schaden. Ook werd volgens de promovendi een oproep op de Lichtkrant om de petitie te ondertekenen eraf gehaald en uit facultaire nieuwsbrieven geweerd.
Rector Jeroen Geurts, die bij de overhandiging aanwezig was, zei geschrokken te zijn. Hij beloofde de kwestie op te pakken en erop terug te komen.
Lijnrecht tegen overtuigingen indruisen
De promovendi zijn niet de eersten die de discussie over de verplichte Bijbelteksten proberen aan te zwengelen. Hoogleraar evolutionaire ecologie Jacintha Ellers deed dat al in 2016 in haar Ad Valvas-column. Zij was gevraagd een promotie voor te zitten en het votum uit te spreken, een Bijbeltekst die luidt: ‘Onze hulp is in de naam des Heren, die hemel en aarde gemaakt heeft.’ ‘Ondoenlijk voor een atheïstisch evolutiebioloog’, aldus Ellers. ‘Tijd om het votum aan te passen aan de diversiteit van de hedendaagse VU.’
Er kwam discussie over, voornamelijk op de pagina’s van Ad Valvas, waar medewerkers en een enkele student zich beriepen op de christelijke wortels en de tradities aan de VU. Beweging kwam er niet in. Ellers, afdelingshoofd Ecological Science, weigert nog altijd uit principe promoties voor te zitten, omdat ze dan een tekst moet uitspreken die lijnrecht tegen haar overtuigingen indruist.
“Ik heb indertijd een verzoek om dispensatie van het uitspreken van die tekst gevraagd bij het college van decanen”, vertelt Ellers nu. “Dat verzoek werd afgewezen. Ik werd daarna benaderd door chief diversity officer Ruard Ganzevoort en die stelde een commissietje samen waarin hijzelf, iemand van sociale wetenschappen en ik zaten. Dat liep uit op een patstelling.”
‘Ze kunnen zich er totaal niets bij voorstellen dat ik daadwerkelijk een probleem heb met zulke teksten’
Van actieve tegenwerking heeft Ellers nooit iets gemerkt, en ook heeft ze nooit het idee gehad dat haar carrière werd geschaad. De VU hoeft ook niks te doen om de boel te laten zoals die is, zegt Ellers. “Het kost je juist energie als je dingen wilt veranderen.”
Ellers zegt ook geen haatmail te hebben gekregen. “De meeste reacties waren respectvol. Een paar denigrerende ad hominems, dat ik blij moest zijn dat ik aan de VU mocht werken en zo.” Ze merkt dat er ongemak is bij veel mensen. “Ze kunnen zich er totaal niets bij voorstellen dat ik daadwerkelijk een probleem heb met zulke teksten. Sommige zeggen dat ik die teksten niet zo letterlijk moet nemen. Ze vragen waar ik me druk om maak. Het is een beetje een blinde muur.”
Nog een dispensatieverzoek afgewezen
Ook Maartje Raijmakers, hoogleraar orthopedagogiek en onderwijswetenschappen, wil geen verplichte christelijke tekst uitspreken bij een promotie of laten uitspreken tijdens haar eigen oratie. Ze heeft nog steeds haar inaugurele oratie niet uitgesproken omdat het college van decanen ook haar verzoek om dispensatie afwees. “De tekst is in strijd met mijn persoonlijke levensovertuiging”, zegt ze. “Als de VU zegt diversiteit belangrijk te vinden, moet daar toch ook aandacht voor zijn?”
Raijmakers sprak erover met de vorige rector Vinod Subramaniam, van wie ze het gevoel had dat hij haar serieus nam. “Hij overwoog wat mensen bij elkaar te brengen, maar kort daarna ging hij weg bij de VU.” Ze schreef een brief aan chief diversity officer Ganzevoort en kreeg antwoord van diversity officer campus & community Wim Haan. “Met hem had ik een gesprek en de conclusie was dat het diversity office niks voor me kon doen”, aldus Raijmakers. “Terwijl dit mij júíst een kwestie leek voor een diversity officer.”
Namens de rector spreken
“Ik vraag me af of je de definitie van het begrip diversiteit niet te ver oprekt als je ook deze kwestie daaronder probeert te scharen”, reageert Haan. Volgens hem is het een identiteitskwestie en doen de christelijke teksten recht aan de bijzondere identiteit van de VU, die van oudsher een gereformeerde universiteit is, al is de evangelische grondslag in 2016 veranderd en ligt de nadruk nu op levensbeschouwing en zingeving – bij het streven naar een betere wereld.
‘Dit leek mij júíst een kwestie leek voor een diversity officer’
Dat er over de christelijke kwestie niet zou kunnen worden gediscussieerd aan de VU, bestrijdt Haan. “Er wordt over gediscussieerd, ik heb er zelf een debat over georganiseerd in debatcentrum 3D, waarvoor de belangstelling dan niet bijzonder groot was. Alleen verschillen de meningen erover. En hoogleraren moeten zich realiseren dat zij bij een promotie of oratie niet zichzelf vertegenwoordigen als ze die christelijke teksten uitspreken, ze verkondigen daar geen privé-opvattingen, maar spreken namens de rector van de VU.”
Haan is persoonlijk niet tegen verandering. “Vroeger werkte ik voor het Blaise Pascal Instituut, dat zich bezighield met de invulling van de bijzondere identiteit van de VU. Toen waren we al bezig met het moderniseren van teksten. In samenwerking met bijvoorbeeld theoloog en dichter Huub Oosterhuis, die eredoctor aan de VU is, zouden we ook kunnen kijken naar het votum en de doxologie.”
Verdwenen oproep
Ad Valvas heeft intussen ook bij de Lichtkrant nagevraagd hoe dat is gegaan met de oproep om de petitie van de promovendi te tekenen. Dat leverde tegenstrijdige antwoorden op. Eerst zei een medewerker dat de oproep erop heeft gestaan, maar dat dat niet meer te zien is in de geschiedenis van het systeem, wat er volgens hem op duidt dat de oproep er inderdaad voortijdig is afgehaald. Later meldde een voorlichter dat alle medewerkers van de Lichtkrant zeggen niks van de oproep te weten.
‘Er zal een voorstel komen dat meer recht doet aan de diversiteit van de VU’
Ook zijn alle decanen door Ad Valvas benaderd, aangezien het college van decanen, waarvan rector Geurts voorzitter is, over de christelijke teksten bij academische plechtigheden gaat. Wij vroegen waarom het onmogelijk lijkt een echte discussie los te krijgen. Van hen antwoordde alleen Ruard Ganzevoort, behalve chief diversity officer ook decaan van de theologische faculteit.
Zicht op inclusiever alternatief
‘We hebben dit onderwerp recentelijk in het college van decanen besproken met de rector’, aldus Ganzevoort. ‘Wij waren het met elkaar eens dat dat we moeten onderzoeken hoe de VU inclusiever om kan gaan met de teksten bij academische plechtigheden. Er zal een voorstel komen dat meer recht doet aan de diversiteit van de VU, een van de speerpunten waar we trots op zijn.’
Rector Geurts heeft inmiddels een gesprek gehad met de initiators van de petitie en laat weten dat ze half oktober in een vergadering van de decanen zullen praten over de aanpassing van het votum en de doxologie.