Waarom vind je esthetisch kapitaal zo interessant?
“Ik vind ongelijkmakers in de samenleving heel interessant; denk daarbij niet aan geld, maar aan sociaal en cultureel kapitaal. Dus wie zijn je ouders? Wie zitten er in je netwerk? En weet je wie Mozart is, of Mula B? Al die pijlers bepalen hoe makkelijk je door de samenleving navigeert. Sinds 2017 meet het Sociaal en Cultureel Planbureau esthetisch kapitaal, omdat het ook zo’n ongelijkmaker is. Dat vind ik best dystopisch.”
Wat moet ik mij voorstellen bij esthetisch kapitaal?
“Alles wat met je uiterlijk te maken heeft. Dus dingen zoals je Body Mass Index, maar ook of je tanden wit zijn, of je gezicht symmetrisch is en of je tattoos hebt. We leven steeds meer in een beeldsamenleving, waarin je online presence belangrijker wordt. Je leven is zichtbaarder, je hebt minder privacy en daardoor wordt esthetisch kapitaal belangrijker.
Waarom moest deze podcast er komen?
“Dat het Sociaal en Cultureel Planbureau esthetisch kapitaal meet, dat was eigenlijk het startpunt voor de podcast. Mijn laatste boek gaat ook over esthetisch kapitaal en dan vooral over het grote verschil tussen mannen en vrouwen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat vrouwen die dun zijn meer succes hebben en meer verdienen, terwijl zo’n verschil er niet bij mannen is. Verder past het onderwerp ook goed binnen Connected World, het profielthema van de VU waarvoor ik afgelopen jaar fellow was. Het heeft een historisch, technologisch én cultureel perspectief, die we allemaal combineren in de afleveringen.”
Senior fellow
Doortje Smithuijsen (32) is journalist, filosoof, schrijver en documentaire- en podcastmaker. Ze is onder meer bekend van de podcast Voorheen Schaamteloos Randstedelijk. Smithuijsen schreef drie boeken, waarvan Kapitalisme is Seksisme dit jaar uitkwam. Afgelopen jaar was ze senior fellow bij Connected World, het VU-profielthema dat zich richt op verbinding in de samenleving in tijden van digitalisering en globalisering. Smithuijsens voorganger was Daniel Neugebauer.
De podcast heeft negen afleveringen, waarin je steeds iemand anders spreekt. Welke thema’s springen eruit?
“Het gaat veel over AI, maar we bespreken ook het belang van uiterlijk op de werkvloer en hoe de modellenindustrie in elkaar zit. We leven in een wereld waarin iedereen steeds meer model is of lijkt te zijn. Als je kijkt naar het blad Men’s Health, daar staan dan ineens Pepijn Lanen, Kai Gorgels en Henry Schut op de cover. Vroeger was je gewoon tv-presentator en hoefde je geen bodybuilder te zijn. Uiterlijk komt steeds terug in de podcast, maar ook hoe dat zorgt voor ongelijkheid.”
Welke gast heeft jou het meest verrast?
“Ik vond het heel leuk om hoogleraar sociologie Giselinde Kuipers te spreken, omdat ik haar werk al langer volg. Zij is een van de grondleggers van onderzoek naar esthetisch kapitaal. Wat ik echt heel boeiend vond was dat zij zei dat mensen elkaars sociale klassen kunnen bepalen aan de hand van hun uiterlijk. Neem bijvoorbeeld Volendam, daar zijn veel vrouwen helemaal opgespoten. Ik vind dat niet mooi en verwacht dat die vrouwen mij ook niet mooi vinden, omdat ik geen fillers heb. Maar Kuipers zegt dan: zij kunnen vanuit hun eigen schoonheidsideaal zien dat jij een ander schoonheidsideaal hebt, omdat jij uit een andere klasse komt met een andere sociale omgeving.”
Een aflevering gaat over RealFaceValue, een app die AI gebruikt om advies te geven over cosmetisch ingrepen. Is zoiets wel wenselijk?
“Dat was een vrij dystopisch gesprek, het is een soort adviesbureau voor cosmetische ingrepen. Ik vroeg me ook af of die wetenschappers wel doorhadden wat de gevolgen van hun bedrijf zijn. Als je je gezicht in die app uploadt, dan komt er een advies uit. Bijvoorbeeld dat als ik lipfillers zou nemen en iets aan mijn jeukbeenderen zou laten doen, ik dan beter bij het schoonheidsideaal zou passen. Daarmee heb je volgens die app meer kansen op de arbeidsmarkt en in de liefde. Ik vind dat best ziekelijk, dan ga je mensen echt in een mal duwen. Maar het team achter de app zegt: iedereen kiest al voor cosmetische ingrepen, laten wij ze dan realistisch adviseren. Ik ben het daar niet mee eens, maar ik ben het er ook niet mee eens dat cultureel kapitaal je kans in de samenleving vergroot. Dat vind ik echt erg onzinnig. Maar tegelijkertijd snap ik wel dat het zo is. Als je op een grote krantenredactie wilt werken, dan helpt het als je al eerder op een redactie rondgelopen hebt. Dan snap je de cultuur in zo’n omgeving, je weet bijvoorbeeld wat een eindredacteur doet. Iemand die in een koffiebar werkt en ook op zo’n redactie wil werken, mist dat culturele kapitaal. Dat vind ik niet eerlijk, maar dat is wel hoe het werkt. Hetzelfde geldt voor esthetisch kapitaal.”
Je zou ook kunnen zeggen: zo’n app zorgt juist voor gelijke kansen.
“Dat is ook wat de makers van de app zeggen. Ik vind dat lastig, want je wilt eigenlijk naar een wereld waarin esthetisch kapitaal geen rol speelt. Naar mijn mening helpt zo’n app daar niet bij.”
‘In restaurants in Noord zie ik soms mensen die lampen meenemen voor de perfecte selfie’
Maak je met deze podcast uiterlijk niet belangrijker dan het zou moeten zijn?
“Ik vind het een belangrijk onderwerp, juist omdat ik het kwalijk vind dat het voor ongelijkheid zorgt. En dan schijn ik er liever een licht op dan dat ik doe alsof het er niet is. Ik vind ook dat we een kritische podcast hebben gemaakt, met op een cosmetische arts na allemaal kritische denkers als gasten. Volgens mij is het bespreken van esthetisch kapitaal belangrijk, omdat het lijdt tot meer bewustwording. Een van de afleveringen gaat over werkgevers en werknemers, dat werkgevers ook zonder dat ze het doorhebben op uiterlijk discrimineren in sollicitatieprocedures – bijvoorbeeld door mensen met overgewicht of een beperking veel minder vaak aan te nemen. Ik denk dat onze podcast helpt om mensen daar bewust van te maken.”
Is dat ook waarom mensen deze podcast moeten luisteren, om bewust te worden?
“Meer bewustwording is waardevol, zeker in deze tijden waarin iedereen op Instagram of TikTok zit. Iedereen is zo druk met zichzelf profileren, daar verbaas ik mezelf weleens over. Als ik in Amsterdam-Noord uit eten ga, dan zie ik soms mensen die lampen meenemen om de perfecte selfie te maken. Ik denk dat dat iets doet met ons bewustzijn en het is goed om meer na te denken over de gevolgen daarvan. Het heeft ook te maken met maatschappelijke druk, dat je voelt dat je aan een bepaalde standaard moet voldoen. Net als dat veel mensen hoogopgeleid willen zijn en rijk willen worden.”
Heeft jouw esthetische kapitaal jou geholpen in je carrière?
“Ik denk het wel. Zoals ik eerder zei, uit cijfers blijkt dat slank zijn voordelig is voor vrouwen. Zoiets is natuurlijk implicieter dan bijvoorbeeld geld, dus ik zou geen specifiek voorbeeld kunnen noemen van iets dat ik bereikt heb omdat ik slank ben. Maar het is een feit dat de kans groter is dat je als vrouw iets bereikt als je aan bepaalde standaarden voldoet. En dat is natuurlijk verschrikkelijk, want dan krijg je een heel rare samenleving van mensen die dus alleen maar gehoord worden als ze er knap uitzien. Dat wordt door sociale media alleen nog maar uitvergroot, uiteindelijk klikken mensen op iets dat ze leuk en lekker vinden.”
De Engelstalige podcast is hier te luisteren.