Een dikke week geleden ontstond er het nodige tumult rond een aantal aangekondigde wetswijzigingen met betrekking tot de beoordeling van politiegeweld, nadat advocaat Richard Korver erover begon in een radio-uitzending. Volgens Korver, die een deel van de nabestaanden vertegenwoordigt van de door politiegeweld omgekomen Mitch Henriquez en die van Tomy Holten, die op 14 maart in een politiecel overleed, kunnen agenten onder de nieuwe wet niet meer worden vervolgd voor doodslag.
‘Het boeit de mensen niet’
“Korver roept maar wat, hij zou zich beter moeten inlezen”, zegt Magrete van der Steeg, die aan de VU is gepromoveerd en nu als advocaat in politiezaken politiemensen vertegenwoordigt. Toch schreef zij samen met Timmer al vier jaar geleden een kritisch artikel over de wetsvoorstellen, die toen in de Tweede Kamer werden ingediend. Op dit moment liggen de voorstellen ter behandeling in de Eerste Kamer. In de afgelopen jaren, zegt Timmer, heeft hij de wet herhaaldelijk in verschillende media aangekaart. “Maar het boeit de meeste mensen kennelijk niet en ook journalisten vonden het niet interessant”, zegt hij.
Van der Steeg begrijpt niet waarom de politie hier zo blij mee is
Een van de bezwaren van Van der Steeg en Timmer is de introductie van het ‘politiedelict’ in het strafrecht. Dat houdt in dat een agent strafbaar is als hij zijn geweldsinstructie heeft geschonden, met verwondingen of de dood van een burger tot gevolg. Volgens advocaat Korver zouden de agenten die vervolgd werden voor de dood van Mitch Henriquez (een van hen werd veroordeeld) onder de nieuwe wet de dans zijn ontsprongen, maar Van der Steeg en Timmer menen dat ze juist makkelijker zouden zijn veroordeeld.
– De wet Geweldsaanwending opsporingsambtenaren bevat een toevoeging aan de bestaande strafuitsluitingsgrond voor opsporingsambtenaren, waarin vastgelegd is dat politieagenten niet strafbaar zijn voor legitiem geweld in de uitoefening van de politietaak, maar die voegt volgens Van der Steeg en Timmer niets toe.
– Het strafrecht wordt uitgebreid met het begrip ‘politiedelict’, waardoor een agent die zijn geweldsinstructie schendt en daardoor letsel of de dood veroorzaakt, strafbaar is en maximaal drie jaar gevangenis kan krijgen.
– Een agent wordt aansprakelijk gehouden voor het verwonden of doden van een verdachte als hij zijn geweldsinstructie heeft geschonden. Er hoeft geen causaal verband te zijn, zoals in de zaak Mitch Henriquez. Een agent is dus strafbaar omdat hij de geweldsinstructie niet goed heeft uitgevoerd, waarna er iemand gewond is geraakt of overleden, niet omdat iemand is overleden doordat hij de geweldsinstructie heeft geschonden.
– Als een persoon ernstig gewond raakt of overlijdt door politiegeweld, onderzoekt de Rijksrecherche altijd de toedracht onder leiding van het Openbaar Ministerie. Dat onderzoek wordt volgens de nieuwe wetswijzingen straks in beginsel geen strafrechtelijk onderzoek maar een zogeheten feitenonderzoek waarvoor de agenten niet als verdachte hoeven te worden aangemerkt. Het OM kan op grond van dat onderzoek achteraf altijd besluiten om de agent eventueel toch te gaan vervolgen.
Morele bezwaren
“Een agent gaat ‘s morgens niet de deur uit met het voornemen iemand te doden”, aldus Timmer. “Als hij geweld gebruikt is dat iets anders dan als jij of ik het doen, omdat het ons verboden is geweld te gebruiken en de politie een geweldbevoegdheid heeft. Als hij daarbij een fout maakt en de gevangenis ingaat en dan ook nog zijn baan kwijtraakt, is dat voor hem vernederend maar bovendien is dat voor continuïteit van de rechtshandhaving fnuikend. Wie wil er dan nog agent worden?”
Als de politie een fout maakt bij de uitvoering van haar taak moet ze niet primair door het Openbaar Ministerie worden vervolgd, maar worden beoordeeld door een speciaal tuchtcollege, zoals ook het geval is bij medici en advocaten, vinden Timmer en Van der Steeg. “Het doel moet zijn om het werk van de politie te verbeteren, niet de genoegdoening van het slachtoffer of een afstraffing. Pas als een agent meerdere keren of met kwade opzet de fout ingaat, komt het strafrecht in beeld.”
De bedoeling van de nieuwe wet is om de politie beter te beschermen bij het uitvoeren van zijn taak, maar Van der Steeg begrijpt niet waarom de politie er zo blij mee is.
“Waar we het wel met z’n allen over moeten hebben, is de uitbreiding van de geweldsinstructie, de ambtsinstructie voor de politie, de koninklijke marechaussee en andere opsporingsambtenaren”, aldus Van der Steeg. In die uitgebreide ambtsinstructie is onder andere een afweerbevoegdheid opgenomen, die de politie de bevoegdheid geeft om geweld te gebruiken ‘ter afwending van direct gevaar’. “Dat is wat anders dan geweld bij een aanhouding, en je kunt je afvragen of we zo’n uitbreiding wel willen als samenleving.”
Zelfverdediging
Timmer stoort zich aan het “frame” van zelfverdediging dat het ministerie van Justitie en de politie steeds gebruiken om politiegeweld te rechtvaardigen. “De politie gebruikt primair geen geweld om zichzelf te verdedigen, maar om het recht te handhaven.” Hij vindt ook dat politie en Justitie een “kluwen van argumentatie” gebruiken om het publiek te overrompelen en zo vatbaar te maken voor de verruiming van de bevoegdheden en voor uitbreiding van het wapenarsenaal, bijvoorbeeld met een stroomstootwapen.
Timmer: ‘De minister en de politie maken zich niet alleen schuldig aan liegen, maar ook aan stemmingmakerij’
In het televisieprogramma Medialogica werd eerder deze week aangetoond dat de politie de media heeft gemanipuleerd met verhalen over toenemend politiegeweld om draagvlak te krijgen voor het gebruik van een stroomstootwapen. Maar onder anderen Timmer heeft keer op keer laten zien dat het geweld tegen de politie niet toeneemt maar juist afneemt. “De minister en de politie maken zich in dit dossier schuldig aan niet alleen liegen, maar ook aan stemmingmakerij”, aldus Timmer.
Zo veroorzaakt het ministerie van Justitie ook zelf onrust door in een persbericht te schrijven dat politieagenten die geweld gebruiken niet meer automatisch als verdachte worden aangemerkt. “Politieagenten zijn nooit automatisch als verdachte aangemerkt”, zegt Timmer. “Als er geweld is toegepast wordt dat doorgaans eerst intern beoordeeld en pas als er goede reden voor is, kan disciplinair of strafrechtelijk onderzoek volgen.”
Ook de consternatie over de lagere maximumstraf van 15 naar 3 jaar voor agenten die door onrechtmatig geweld de dood van een verdachte veroorzaken, is volgens Timmer onterecht. “Er is één keer een politieagent ook in hoger beroep veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf voor doodslag.”