Het kabinet is vandaag gevallen over de toeslagenaffaire. Dat heeft ook gevolgen voor het hoger onderwijs, want vermoedelijk gaan allerlei wetsvoorstellen even de koelkast in. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met loting voor populaire studies?
De ministerraad heeft vanmorgen de knoop doorgehakt. Eerder deze week stapte PvdA-leider Lodewijk Asscher al op vanwege de affaire en nu heeft het kabinet ook zijn conclusies getrokken.
Het kon niet uitblijven. Duizenden ouders zijn in de problemen gekomen of aan de grond geraakt door agressieve fraudebestrijding van de belastingdienst. De ouders werden onterecht tot fraudeurs bestempeld. Het is een van de grootste politieke schandalen in de recente geschiedenis.
Controversiële onderwerpen
VVD-minister Wiebes van Economische Zaken (in het vorige kabinet staatssecretaris van Financiën) stapt per direct op. De overige bewindslieden zullen demissionair doorregeren. Het demissionaire kabinet handelt lopende zaken af.
Maar het is de gewoonte om geen ‘controversiële’ onderwerpen te behandelen zodra een kabinet is gevallen. De volksvertegenwoordigers kunnen zelf bepalen wat ze ‘controversieel’ noemen, maar in de praktijk is het alles waartegen een deel van de Haagse politiek bezwaar maakt.
Engelstalig onderwijs
In de Eerste Kamer ligt bijvoorbeeld de wet Taal & Toegankelijkheid op goedkeuring te wachten. Met die wet wordt het Engels in het hoger onderwijs aan banden gelegd. Althans, opleidingen moeten straks kunnen verantwoorden waarom ze in het Engels lesgeven. Verder verandert het collegegeld voor studenten van buiten Europa: die moeten minimaal het instellingstarief betalen.
Zowel linkse als rechtse partijen hebben hun twijfels. GroenLinks en PvdA hebben er in de Tweede Kamer tegen gestemd, net als PVV en Forum voor Democratie. Vlak voor de eindstreep zou dit wetsvoorstel dus controversieel verklaard kunnen worden.
Loten
En hoe zit het met loten voor opleidingen met een studentenstop? Momenteel zijn opleidingen met een beperkt aantal plaatsen gedwongen om hun nieuwe studenten te selecteren, zelfs als ze dat onnodig achten. Het kabinet wilde binnenkort een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer sturen dat loting weer mogelijk maakt.
Dat loopt vast enige vertraging op, want VVD en ChristenUnie vinden dat helemaal geen goed idee. Het is beter om studenten te selecteren op geschiktheid dan het toeval te laten bepalen, menen zij.
Stufi
Misschien loopt ook de terugkeer van de basisbeurs vertraging op. De Socialistische Partij heeft een initiatiefwetsvoorstel ingediend dat een snelle invoering van nieuwe studiebeurzen na de verkiezingen mogelijk maakt. Het zal ongetwijfeld op de lange baan belanden, want met name de VVD ziet het niet zitten.
Flexstuderen
Iets verder weg is ‘flexstuderen’ in het hoger onderwijs. Studenten zouden volgens een meerderheid van de Tweede Kamer het recht moeten hebben om per studiepunt te betalen, in plaats van per studiejaar. Dan kunnen ze in hun eigen tempo studeren. De minister zou niet moeten wachten op de uitkomst van enkele experimenten, stond in een motie, maar alvast aan een wetsvoorstel moeten werken. SP, GroenLinks en PVV stemden tegen die motie, dus het omstreden wetsvoorstel zal voorlopig niet worden ingediend.
Kleinere kwesties
Andere zaken gaan vermoedelijk gewoon door. Zo ligt er in de Eerste Kamer een ‘variawet’ te wachten waarin allerlei kleinere kwesties geregeld worden. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van diploma’s bij naamswijziging van de oud-student, maar ook aan de bekostiging van hbo-masteropleidingen (en de bijbehorende studiefinanciering voor studenten).
In de Tweede Kamer heeft geen enkele partij tegengestemd, dus zelfs de val van het kabinet zal geen roet in het eten gooien.
Eerdere val van het kabinet
Verkiezingen hebben weleens tot flinke koerswijzigingen geleid. Mark Rutte kan erover meepraten. Als staatssecretaris van hoger onderwijs wilde hij de financiering van universiteiten en hogescholen overhoop halen. De overheidsbekostiging moest de studenten volgen. Zij zouden voortaan ‘leerrechten’ krijgen, die ze naar eigen keuze bij onderwijsinstellingen konden besteden. Zijn wetsvoorstel kwam door de Tweede Kamer, maar kwam in de Eerste Kamer nooit ter stemming. Het werd controversieel verklaard na de val van het kabinet Balkenende II in 2006. Zijn opvolger Ronald Plasterk (PvdA) zette er in 2007 een streep doorheen.
Tien jaar geleden wilden onder meer VVD, CDA en PVV een ‘langstudeerboete’ voor trage studenten invoeren. Studenten zouden drieduizend euro extra collegegeld moeten betalen als ze meer dan een jaar uitliepen in hun bachelor of master. Maar uiteindelijk hoefde niemand die boete te betalen: ook deze wet werd na de verkiezingen van 2012 meteen teruggedraaid.
Onderhandelingen
Het is de vraag hoe snel er een nieuw kabinet komt. Gezien de pandemie gaan er stemmen op om de verkiezingen uit te stellen, en na de verkiezingen volgen er vaak maandenlange onderhandelingen over het nieuwe regeerakkoord.