Waar camerabewaking bij de een zorgt voor een veilig gevoel, voelt het voor de ander al snel als een inbreuk op de privacy. Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens moet een werkgever of onderwijsinstelling een gerechtvaardigd belang hebben voor het cameratoezicht. ‘Bijvoorbeeld diefstal tegengaan of werknemers en bezoekers beschermen’, zo staat op haar website. De VU noemt vier redenen voor cameragebruik: preventie, het opsporen van daders, monitoring en het vergroten van het veiligheidsgevoel.
Daders afschrikken
Op haar site zegt de universiteit het volgende over preventie: ‘Een deel van het preventieve effect wordt natuurlijk bereikt doordat potentiële daders zich bewust zijn van de monitoring en zich realiseren dat de beelden van de camera’s achteraf als bewijsmateriaal kunnen dienen.’ Het klinkt aannemelijk, maar is er wetenschappelijk bewijs voor deze bewering? “Er zijn studies die laten zien dat camerabeveiliging preventief kan werken, maar de context is belangrijk”, zegt VU-criminoloog Jasper van der Kemp. “Als je camera’s gebruikt om af te schrikken, dan ga je ervan uit dat het daders zijn die opletten of ze wel of niet op camera staan. En het betekent ook dat die camera’s goed zichtbaar moeten zijn. Het grappige is, volgens mij kunnen 9 op de 10 mensen op de VU niet eens vertellen waar ze op de campus hangen. Je ziet ze nauwelijks, of je moet er echt op letten.”
Overigens kun je met camerabewaking met name incidenten zoals diefstal voorkomen, vervolgt Van der Kemp. “Daders denken vaak goed na over diefstal en soortgelijke delicten. Berekende misdrijven kun je mogelijk voorkomen, maar incidenten zoals vechtpartijen bijvoorbeeld niet. Dat zijn typisch dingen die gebeuren in emotie of onder invloed, al komt dat op de VU niet zo vaak voor.”
Op een poll op Instagram reageerden 379 mensen: 12 procent vindt dat er te veel camera’s hangen, 18 procent vindt juist dat er meer camera’s moeten komen, 29 procent vindt de huidige situatie prima en 41 procent heeft er geen mening over.
Meer maatregelen tegelijk
Dan rest nog de vraag: is het afschrikeffect zodanig dat daders niet meer toeslaan op de VU of zoeken ze een plek op waar geen camera’s hangen? Van der Kemp: “Een preventief effect bewijzen is altijd moeilijk, maar het is in sommige onderzoeken wel aangetoond. Of het op de VU per se veel misdrijven voorkomt, weet je niet – daar heb je eigenlijk een randomized controlled trial voor nodig [Een interventiestudie waarin de onderzoekspopulatie wordt verdeeld in interventiegroep en controlegroep, red.]. Wat we verder uit de criminologie weten, is dat het belangrijk is dat er meer maatregelen tegelijk zijn. Dus bijvoorbeeld een combinatie van camerabewaking, beveiligers die geregeld een rondje lopen, en studenten en medewerkers die een oogje in het zeil houden.”
Gastdames en bewakers
Volgens de Facilitaire Campus Organisatie (FCO) zet de VU inderdaad in op meerdere maatregelen. ‘We maken bij voorkeur gebruik van onze gastdames en bewakers. Maar de campus is te groot voor volledig overzicht met alleen surveillance’, schrijft FCO in een reactie. Oftewel: de VU heeft camerabewaking nodig.
Maar wat gebeurt er precies met de bewakingsbeelden? Volgens het Reglement Cameratoezicht van de VU worden de beelden maximaal 10 dagen bewaard – flink korter dan de richtlijn van 4 weken van de Autoriteit Persoonsgegevens. Over het terugkijken van de beelden bestaan duidelijke afspraken, schrijft FCO. ‘Als we meldingen krijgen van incidenten of als iemand aangifte doet van diefstal of geweld, dan kan alleen een selecte groep mensen de beelden terugkijken. Daarom is het zaak incidenten zo snel mogelijk te melden, zodat we kunnen achterhalen of er camerabeelden zijn die moeten worden opgeslagen.’
Verborgen camera’s
Wat opvalt in het reglement is dat de VU bevoegdheid heeft om verborgen camera’s te plaatsen. Zet FCO die ook daadwerkelijk in? ‘We proberen eerst fysieke alerte bewaking in te zetten en dan pas zichtbare camera’s. We hebben inderdaad de mogelijkheid om verborgen camera’s in te zetten, maar de VU-campus is een open en gastvrije omgeving waar dat tot nu toe niet nodig is geweest.’ In welke gevallen de VU wel zou overgaan op verborgen camera’s, daar wil of kan FCO geen voorbeelden van geven.
‘Big brother is watching’, staat op een krijtbord in het NU-gebouw. (Beeld: Emma Sprangers)
Continu in beeld
Bij het plaatsen van camera’s wil de universiteit zoveel mogelijk voorkomen dat mensen continu in beeld zijn tijdens hun werkzaamheden of hun bezoek. In het reglement staat dat hier ook uitzonderingen op zijn: ‘Op locaties waar sprake is van verhoogde veiligheidsrisico’s, zoals een relatief grote kans op agressie of diefstal, is het mogelijk dat betrokkenen wel continu in beeld zijn als dit noodzakelijk is en minder ingrijpende maatregelen niet effectief zijn.’
Om welke locaties het precies gaat, daar kan FCO ‘om begrijpelijke redenen’ geen uitspraak over doen. ‘We hebben in het verleden, met name in de avonduren, een aantal keren last gehad van molest en vandalisme in bijvoorbeeld collegezalen. Hierbij kan actieve monitoring ondersteunen in snel en effectief handelen. Signalering door medestudenten is ook een middel om de campus veilig te houden.’
Laptop onbeheerd achterlaten
De VU zet camerabewaking dus ook in voor monitoring. In de kelder van het hoofdgebouw houden beveiligers de livebeelden in de gaten. In welke gevallen grijpen ze nog meer in? ‘Bij extreme drukte doen we aan crowd control’, aldus FCO. ‘We kunnen zien of het bij een ingang heel druk wordt. Als dat het geval is zetten we de draaideur open of instrueren we de campuscoaches. Zo kunnen we alles in goede banen leiden.’
Van der Kemp noemt tot slot een averechts effect van camerabewaking. “Als gebruikers van een ruimte weten dat er cameratoezicht is, letten ze soms minder goed op hun spullen. Ze laten bijvoorbeeld sneller hun laptop onbeheerd achter. Camerabeveiliging kan dus ook onveilig gedrag in de hand werken.”