Het is nog licht wanneer Niña Weijers om 20 uur begint aan de Abraham Kuyper Lezing in de Westerkerk. “Een apotheose van haar jaar als Vrije Schrijver aan de VU“, aldus Lodewijk Dros van dagblad Trouw in zijn openingswoord.
Weijers pleit voor een romankunst die functioneert als maatschappelijke vrijplaats, waar de auteur kan verkennen en experimenteren. “Als je een roman wilt schrijven moet je misschien wel meer dan ooit nadenken over waarom wat je wilt vertellen de vorm moet hebben van een roman, en niet van een film, een serie, een toneelstuk, een podcast, een website, een game”, zegt ze. Een schrijver wil iets zeggen dat op geen enkele andere manier aan het licht komt.
Het gaat om die ene beat
Weijers: “Een geslaagde roman biedt altijd ambiguïteit, weerstand en mogelijkheid van meerdere posities, zodat ook de lezer niet maar tot één positie gedwongen wordt. Dat is allemaal mooi gezegd van mij, maar zoals Don DeLillo eens mismoedig opmerkte in een interview met The Paris Review: “We’re all one beat away from becoming elevator music.” En het is waar: onze tijd is er een van exces en verschraling, van angst en narcisme, uitputting en hyperactiviteit, lege vrijheid en volle azc’s, herfststormen in de zomer en lentedagen in de winter – al met al geen klimaat dat de roman bijzonder gunstig gestemd lijkt te zijn. En toch put ik hoop uit de ene uitspraak van DeLillo. Het gaat om die ene beat, het ging misschien altijd al om die ene beat.”
Tegen het rendement
Het schemert wanneer ruim drie kwartier later de musici van The Scroll Ensemble improviseren op de Goldberg Variaties van Bach en de coreferenten het woord nemen. VU-theoloog Bert Jan Lietaert Peerbolte heeft het over de scheppende kracht van het woord en de evocerende kracht van taal, die kan creëren en interpreteren en die het mysterie van leven kan aanstippen. Maar in de 21ste eeuw dreigt die taal te verworden tot een neutrale beschrijvende taal, de taal van meten is weten, cijfers en feiten. De taal van literatuur daarentegen vindt hij een onmiskenbaar onderdeel van bildung om onszelf te verstaan. Hij eindigt met een gedicht van de onlangs overleden Wim Brands. “In den beginne was er een verhaal over vertrek…”
De volgende spreker Maxim Februari houdt het wat luchtiger zonder van de roman af te stappen. “In de wereld van het boek gaat het om geld, bestsellers, rechten en verkoop. Maar de roman heeft een existentiële functie voor de mens. Vroeger las de mens, nu wordt de mens gelezen. Door de digitalisering houdt een machine namelijk bij wat de mens leest en hoe lang.” De romankunst noemt Februari een levenshouding tegen het rendement.
Ernest van der Kwast
Het is inmiddels donker wanneer de VU-rector Vinod Subramaniam de essaybundel Hoe het licht binnenvalt overhandigt aan Weijers. Woorden van wederzijdse dank volgen en daarna maakt Subramaniam de nieuwe Vrije Schrijver bekend. Vanaf 1 mei heeft de VU Ernest van der Kwast voor een jaar in huis. De rector verheugt zich al op gesprekken over hun gezamenlijke geboorteland India.