Naast het witte O|2 Labgebouw aan de De Boelelaan rijst sinds kort een grijze kolos met een weinig creatieve, maar eenduidige naam: Onderzoeksgebouw VU. Het gebouw van architectenbureau cepezed ziet er van de buitenkant strak en een tikkeltje saai uit, met rechthoekige vormen, grijze tinten, metalen panelen en veel glas. De entreehal is wat dat betreft een stuk spectaculairder: een gigantische, lichte ruimte met een houtkleurige vloer, betongrijze muren en pilaren en zwarte accenten. De eyecatchers – twee meterslange trappen van zwart metaal – zijn zo massief dat ze tijdens de bouw het gebouw moesten worden ingetakeld.
Muur van 26 meter diep
De twee delen van het gebouw, de hoog- en de laagbouw, worden gescheiden door een enorme betonnen muur in de entreehal. De twaalf verdiepingen tellende hoogbouw grenst aan de De Boelelaan en bestaat uit kantoren, vergaderzalen en ‘lounges’. Hoewel de daarachter gelegen laagbouw slechts zes verdiepingen telt, is dit het spannendste gedeelte van het gebouw. Hier bevinden zich de labruimtes, die voor nauwkeurige metingen zo trillingvrij mogelijk ontworpen zijn. “Om trillingen vanuit de A10 tegen te houden, is er een muur van 26 meter diep en 1,5 meter breed om het gebouw heen geplaatst”, zegt Teake Brunia, projectmanager bij de Facilitaire Campus Organisatie. “En om trillingen vanuit de kant van de De Boelelaan te voorkomen, staat de laagbouw helemaal los van de hoogbouw.”
De metalen trappen die het gebouw ingetakeld moesten worden.
Extreem gevoelige laseropstellingen
Het nieuwe Onderzoeksgebouw is de laatste fase in de nieuwbouwplannen van de VU. Vanwege de aanstaande sloop van het W&N-gebouw heeft de VU in de afgelopen acht jaar de campus uitgebreid met het O|2 Labgebouw, het Nieuwe Universiteitsgebouw (NU-gebouw) en nu dus het Onderzoeksgebouw. Wat Paul Goossens betreft, hoofd huisvesting bètafaculteit, is de nieuwste aanwinst de kers op de taart. “We zijn hier al tien jaar mee bezig. Een labgebouw moet aan hoge eisen voldoen, dus er waren veel technische uitdagingen. Aan de bouw is veel planning en besluitvorming voorafgegaan.” Tot dusver zijn de reacties positief, vertelt Goossens. “Ook al is het gebouw nog niet helemaal af, de medewerkers die wij hier rondleiden zijn heel enthousiast over hun nieuwe gebouw.”
Een van de technisch hoogtepunten van het gebouw zijn de vier trillingsvrije platformen waarop extreem gevoelige laseropstellingen komen te staan. Deze eilanden van beton staan los van de rest van het gebouw en leunen op gigantische betonnen blokken, die maar liefst 24 meter diep de grond in verdwijnen. Tussen de platformen en de betonnen palen zit een laag zwart teflon van een paar centimeter dik, bedoeld om de miniemste trillingen op te vangen. Een van de platformen zal een laseropstelling huizen van de groep van hoogleraar biofotonica Johannes de Boer, die afgelopen maand een ERC Advanced Grant van 2,5 miljoen euro ontving.
De trillingsvrije platformen van beton in de kelder.
Peperdure lasers
In de kelder is er plek geserveerd voor het lasercentrum, dat nu nog in het W&N-gebouw staat. De laseropstellingen, die per stuk tonnen kosten, komen in een ruimte waarin alles erop gericht is om onderzoekers zo nauwkeurig mogelijk metingen te laten doen. Zo zit het plafond vol kleine gaatjes, bedoeld om de temperatuur in het lab constant te houden. “De temperatuur hier mag met maximaal een halve graad omhoog of omlaag schommelen. Dat is ingewikkeld, want mensen die bij een experiment staan warmen de ruimte al op. En je kunt niet zomaar koele lucht de ruimte inblazen, omdat de temperatuur dan te snel verandert en metingen minder betrouwbaar zijn. Daarom dus dat speciale gaatjesplafond, waar de koele lucht eerst op temperatuur komt en dan rustig de ruimte in zakt.”
Verder staat het lab via glasvezel in verbinding met atoomklokken in Groningen en Delft en via een antenne op het dak van het gebouw in verbinding met een gps-satelliet. In combinatie met een zogeheten 1-hertzlaser kunnen VU-onderzoekers straks tot 15 cijfers achter komma nauwkeurig in de tijd meten, wat volgens Goossens “bizar” is. Een speciaal railkokersysteem zorgt voor “schone” stroom, die constanter is dan de stroom uit een standaard stopcontact en daarmee nauwkeurigere resultaten oplevert. Ook aan de bekabeling is gedacht: metalen roosters aan het plafond moeten de elektriciteits- en koelingskabels en glasvezeldraden en koelingskabels in goede banen leiden.
Bladgroenkorrels
In het lasercentrum doen natuurkundigen onder meer onderzoek naar chloroplasten. Deze bladgroenkorrels zetten 95 procent van het licht dat ze ontvangen om in energie en weten zich bij fel zomerlicht feilloos tegen verbranding te beschermen. Tegelijkertijd zorgt een chemisch proces er bij bewolkt weer voor dat de bladgroenkorrel optimaal energie kan blijven produceren. VU-wetenschappers onderzoeken met laserpulsen hoe deze mechanismen precies werken. “Als we daarachter komen en iets ervan kunnen kopiëren, dan hebben we het energieprobleem voor de komende jaren opgelost”, aldus Paul Goossens, hoofd huisvesting bètafaculteit.
Flexwerken
Vanaf september zullen de eerste medewerkers het gebouw betrekken. Uiteindelijk komen er de onderzoeksgroepen van natuurkunde, neurowetenschappen en aardwetenschappen, de faciliteiten van proefdiercentrum ADLAS en de werkplaatsen van de instrumentenmakers. Op een monteur die her en der een kabel aanlegt, is het gebouw zo goed als af. Zo zijn de kantoren al gevuld met bureaus, computers en schermen. Ook de lounges zijn bijna af, de gemeenschappelijke ruimtes van de verschillende afdelingen. De lounges zijn voorzien van een pantry, loungebanken, tafels en stoelen en kijken via een glazen wand uit op het NU-gebouw. De ruimtes zijn bedoeld voor lunch- of koffiepauzes, maar ook als ontmoetingsplek voor wetenschappers van verschillende afdelingen.
Het uitzicht op de VU-campus vanuit een van de lounges.
Waar veel medewerkers minder blij mee zullen zijn, zijn de flexwerkplekken. Er komen zo’n 550 medewerkers in het gebouw te werken, maar die krijgen niet allemaal hun eigen plek. Goossens: “De een werkt weleens thuis, de ander is naar een congres. We richten de werkplekken zo in dat iedereen hier te allen tijde kan werken.” Dat betekent dus flexwerken, waarbij de werkplekken niet persoonlijk gemaakt mogen worden. “Wij voeren gesprekken met medewerkers hoe de werkplekken eruit moeten komen te zien, maar het is niet de bedoeling dat je familiefoto’s of de foto van je hond op je bureau zet. Verder kijken we per afdeling hoe we toch kleur en geur aan het gebouw kunnen geven, bijvoorbeeld met posters of andere karakteristieke spullen van een afdeling, zoals afstudeerboekjes. Je moet uit de kantoren kunnen afleiden welke afdeling er zit.”
Een meevaller is dan weer dat er in elk kantoor een raampje open kan. “Het is voor de temperatuurregeling niet nodig, maar het is mentaal gezien wel fijn dat het kan.”
Het Onderzoeksgebouw VU vanaf de De Boelelaan.
Niet rolstoelvriendelijk
Een ander mogelijk struikelpunt is de toegankelijkheid. Eerder schreef Ad Valvas over het Nieuwe Universiteitsgebouw dat niet rolstoelvriendelijk is. Zo liet student Nienke Heijne Makkreel in een reportage zien dat de toegangsdeuren tot iedere verdieping – zware, handmatige deuren – voor rolstoelgebruikers een haast onoverkomelijk obstakel zijn. Soortgelijke deuren zijn ook in het Onderzoeksgebouw te vinden. Is er überhaupt rekening gehouden met rolstoelgebruikers? “Ja en nee”, luidt Goossens’ antwoord. “We hebben zeker nagedacht over logistieke routes voor mensen in een rolstoel, de meeste deuren gaan automatisch open. Maar dat geldt niet voor iedere ruimte. De vraag is ook of als je in een lab werk moet doen in een zuurkast, dat veilig kan of dat daar eerst aanpassingen voor nodig zijn. We kijken vooral of er specifieke wensen zijn. Bij neurowetenschappen is er een medewerker met een gehoorbeperking die daarom een spiegel in zijn huidige lab heeft. Die gaan we in dit gebouw ook weer aanbrengen. We willen voor iedereen een goede werkplek creëren.”
Interessant! Wordt er nog een “Open Dag” georganiseerd,bijv tijdens DAG VAN DE BOUW? Het 02 LAB was ooit ook opengesteld voor het publiek.