Na alle sessies op BlueJeans, Zoom en Teams is het een verademing om voor Ad Valvas weer eens iemand live te kunnen spreken. Daarvoor reis ik af naar een gemeente in Gelderland. Oranjestad Buren ligt er vredig bij op deze eerste zomerse dag. Met zo’n 2.600 inwoners zou je het eerder een Betuws dorp willen noemen. Je ziet hier dan ook geen politie of handhavers op straat, wel toeristen. De twee grote ooievaars op de schoorsteen van een van de buren van Maxim Februari houden alles scherp in de gaten.
Proza schrijven is een vak
Aan zijn keukentafel blikt hij terug op zijn jaar van Vrije Schrijver aan de VU. “Tja, dan ga ik natuurlijk hetzelfde zeggen als iedereen: dat het een raar jaar was. Maar ik heb best veel beleefd, het was een vol jaar. De schrijvershuisbezoeken vielen misschien een beetje in het water omdat het allemaal online moest.” Februari had daarvoor zijn collega-auteurs Louise Fresco, Maartje Wortel, P.F. Thomése en Edzard Mik gevraagd.
Zijn colleges proza schrijven bevielen hem goed. “Ik vond het mooi om gaandeweg de diverse stadia te zien van hun teksten.” Maar dat proces online te begeleiden vond hij ook wel weer lastig. “Want eigenlijk wil je naast ze staan en aanwijzen: als je deze passage omgooit heeft het dit en dat effect. Er gebeuren overigens heel aardige dingen. Er was een jongen over wie ik me best zorgen maakte. Je bespreekt enkele technieken en daar had hij gelukkig veel dingen van overgenomen. Hij heeft het zichzelf onverwacht snel aangeleerd.” Elke week liet hij ze schrijfoefeningen met grote stukken doen. “Alleen de voorlaatste versie heb ik afzonderlijk met ze besproken. Dat was de enige mogelijkheid van één-op-ééncontact.”
Gedurende 2,5 maand gaf hij colleges op woensdag en vrijdag aan groepen van zo’n twintig studenten. Er waren dit jaar ook meer aanmeldingen omdat ze nu niet een jaar ertussenuit konden.
Fictie is heel persoonlijk
Vorig jaar juni hoopte Februari dat een student een roman zou schrijven tijdens zijn colleges, is dat gebeurd? “Ha, dat weet ik niet. Wel dat mensen verbaasd waren over hun eigen schrijven. En bij een enkeling bespeurde ik wel literair talent.”
In het begin vond hij de colleges op Zoom ongemakkelijk. “Maar gaandeweg, door het lezen van hun teksten, leer je de studenten kennen. En dat vond ik toch spannend, je komt bij hun innerlijk. Ook fictie is heel persoonlijk. Hoe verander je een persoonlijke ervaring in een verhaal?” Februari liet studenten de laboratoriumfunctie van fictie ervaren en dat gaf hem voldoening.
Het belang van ongelijk hebben
Naast de colleges heeft hij ook een essaywedstrijd uitgeschreven: Het belang van ongelijk hebben. Gisteravond werd de winnaar bekendgemaakt: Babette Kuijpers, student religie en conflict. Haar essay gaat niet alleen over het ongelijk in de wetenschap, maar ook over het probleem dat de maatschappij of de politiek soms bewust iets niet wil weten. Dat er burgerslachtoffers vallen bij militaire operaties waarbij Nederland betrokken is, bijvoorbeeld. Het essay schetst de morele verantwoordelijkheid van wetenschappers daarbij.
Waren er veel inzendingen? “Enorm. Er waren honderd-en-twéé die voldeden aan de eisen. Je weet niet wat je kunt verwachten bij zo’n onderzoekend literair essay over de waarheidsclaim op je vakgebied. Het criterium literair heb ik laten vallen. Daar kwam vrijwel niemand aan toe. Maar ik vond het niveau erg hoog.”
‘Een schrijver is van de rijkdom, de veelheid en diversiteit van het leven’
Sommigen hadden het over de methodologie van hun eigen vakgebied, zo doen wij dat in de wetenschap. Maar dat vond Februari eerder een soort scriptie. Een grote groep nam het op voor het maken van fouten, daarvan te leren, het open met elkaar te bespreken. “Dat ze zelf nadenken over hun opleiding, de beperkingen ervan durven formuleren en nadenken over de vraag: wat is nu onze verantwoordelijkheid ten opzichte van de samenleving? Dat vind ik belangrijk.”
Wat doet een schrijver aan een universiteit anders dan bijvoorbeeld een docent Nederlands? “Die doceert over literaire stromingen en auteurs. Bij mij gaat het over schrijven zelf, waarom werkt het een wel en het ander niet? Hoe je teksten maakt. Universiteiten contracteren schrijvers omdat die niets weten. Niet althans op de manier waarop wetenschappers iets weten.”
Een buitenstaander bij uitstek
Alle studenten die hij spreekt richten zich niet voor niets tot de essayist in hem. “Ze missen iets, ze hebben het gevoel in een tunnel van hun eigen discipline te worden gejaagd. Een schrijver is van de rijkdom, de veelheid en diversiteit van het leven. Hij is bij uitstek niet gespecialiseerd, een buitenstaander. Dit is wat universiteiten hopen op te steken van de schrijver: een feeling voor het geheel.”
‘De universiteit moet zich goed realiseren dat diversiteit leidt tot een toenemend wantrouwen in de kennisproductie’
In zijn Abraham Kuyper Lezing sluit hij ook aan bij de thema’s van het Abraham Kuyper Jaar: diversiteit en brede democratie: “Maar de universiteit moet zich goed realiseren dat diversiteit leidt tot een toenemend wantrouwen in de kennisproductie en dat brede democratie aan een universiteit leidt tot filosofische onrust. Alle stemmen aan het woord laten mondt uit in wetenschapskritiek, in het aanklagen van monoculturen en het herschrijven van de geschiedenis.”
Over deze lastige complicatie van diversiteit gaat zijn lezing. “De Vrije Schrijver heeft zijn ziel en zaligheid niet geïnvesteerd in ware kennis: kan hem het wat schelen als die niet blijkt te bestaan.”