In de VU-nieuwsbrief stond een foto van de drie leden van het college van bestuur van de universiteit strak in pak. Dat gaf mij absoluut niet het gevoel dat ik hier thuishoorde, zegt Bee Scherer (51). De hoogleraar boeddhisme heeft door hun onderzoek en persoonlijke ervaring als non-binaire transgender een scherp oog voor subtiele vormen van uitsluiting.
“Deze foto ademde een neoliberalistische sfeer en daar kan ik me niet in vinden. Voor mij staat een universiteit voor kennis, gemeenschap en het respecteren van de complexiteit en diversiteit van de wereld.”
Scherer is sinds anderhalf jaar terug in Nederland. Scherer is midden in coronatijd aangesteld als hoogleraar aan de VU. Hen woont in Hoorn met hun man. “In Hoorn voel ik me veiliger dan in Amsterdam. In elke grote stad zijn er mensen die op zoek zijn naar anderen die opvallen en waar ze hun agressie op kunnen botvieren. En ik ben een makkelijk doelwit.”
Genderneutraal toilet
Scherer gaat sinds ongeveer tien jaar openlijk als trans-/non-binair persoon door het leven. Als er iemand is die ervaren heeft hoe diep het binaire denken in ons systeem is geworteld, dan is hen het wel. “Tijdens mijn inauguratie noemde zelfs de decaan me ‘hij’. Hij deed het niet expres en het speet hem achteraf ontzettend, maar het maakte me toch verdrietig.”
In winkels wordt hen vaak “meneer” genoemd. “Mensen zien me vaak als man. Waarschijnlijk omdat ik me niet overdreven vrouwelijk kleed en omdat ik mijn stem niet verdraai.” Bij de bakker gaat Scherer er meestal niet tegenin, maar op de universiteit wel. “Het is belangrijk voor me dat mensen op mijn werk erkennen wie ik ben,” zegt Scherer.
‘Een Britse collega noemde me altijd de Dutch faggot’
Aan de VU heeft hen wisselende ervaringen. “De faculteit heeft een van de wc’s genderneutraal gemaakt voor mij en de meeste collega’s doen hun best om mijn juiste voornaamwoorden te gebruiken. Dat waardeer ik”, zegt hen.
Maar er zijn ook collega’s die niet blij waren met de aanstelling van Scherer. “Ik kreeg e-mails van mensen die mijn genderidentiteit met me wilden bespreken, wat ik beleefd heb geweigerd”, herinnert Scherer zich.
In het Verenigd Koninkrijk heeft Scherer vergelijkbare ervaringen gehad. “Een collega uit de academische wereld noemde me altijd de Dutch faggot”, herinnert hen zich.
Zondebokken
Als non-binaire persoon weet Scherer uit ervaring hoe veranderingen in het politieke klimaat direct van invloed zijn op de manier waarop non-binaire personen in het dagelijks leven behandeld worden. Toen hen in 2003 naar het Verenigd Koninkrijk verhuisde, was dat land conservatiever op het gebied van LHBTQ+-rechten dan Nederland, waar Scherer daarvoor woonde. “Toen we naar het VK kwamen, was ons huwelijk daar niet geldig en verloren we ook een aantal andere rechten. Maar het klimaat in het VK veranderde snel: binnen een paar jaar werd het geregistreerd partnerschap gelegaliseerd, gevolgd door het homohuwelijk. Een aantal discriminerende wetten, zoals de wet die docenten verbood om het op scholen over homoseksualiteit te hebben, werden afgeschaft”, vertelt Scherer.
Rond 2013 kwam Scherer uit de kast als non-binair/trans. “Hoewel ik me al jaren zo identificeerde, zag de buitenwereld mij als homoseksuele man. Toen ik uit de kast kwam, vroeg ik mensen om me op een genderneutrale manier aan te spreken en ging ik niet meer naar de mannen-wc.”
Rond 2015 ontstond er een tegenbeweging in het Verenigd Koninkrijk. “Voorafgaand aan de Brexit was er een toename in het nationalisme, waarmee er een scheiding ontstond tussen wij en zij”, zegt Scherer. “Mensen waren op zoek naar zondebokken die ze de schuld konden geven van alles wat niet goed ging in de maatschappij, zoals werkloosheid, mentale problemen, de toename in armoede.”
Scherer en hun partner voelden dat hun ademruimte kleiner werd. “In de trein spraken we een keer, rond 2016, Nederlands met elkaar. Toen kwam er een groep boomers binnen die ons zeiden dat we terug moesten gaan naar ons eigen land.”
Giftig debat
De laatste paar jaar werd het debat rond transgendervrouwen ronduit giftig. “Een van de belangrijkste punten was het gebruik van het damestoilet. Transvrouwen zouden cisgendervrouwen lastigvallen op de wc. Dit is nooit daadwerkelijk gebeurd, maar het werd als excuus gebruikt voor een golf van agressie tegen transpersonen.”
Het wc-probleem lijkt misschien niet heel belangrijk, maar Scherer vertelt hoe groot de impact ervan op iemands leven kan zijn: “Veel transpersonen lopen blaasontsteking op omdat ze niet naar de wc durven te gaan. Ze houden hun plas op, of ze gaan niet eens naar evenementen toe.”
Ook in Nederland is de houding tegenover minderheden veranderd in de laatste vijftien jaar, ziet Scherer. “Minderheidsgroepen worden vaker tot zondebok gemaakt. Het Nederlandse woord allochtoon vind ik vreselijk. Het betekent dat sommige mensen altijd als ‘de ander’ worden gezien.”
Scherer hoopt op een maatschappij waarin de verscheidenheid van mensen gevierd wordt. “Zelfs mensen die nu in het centrum van de maatschappij staan, zullen op een dag oud en gemarginaliseerd zijn. Een soort netwerk met knopen als maatschappelijk model is uiteindelijk voor iedereen beter.”