De universiteit moet eerst bepalen wat voor instituut zij eigenlijk wil zijn. Pas dan kan ze vaststellen hoe ze haar medewerkers beloont en waardeert, betoogt beloningsexpert Kilian Wawoe.
Voor HRM-docent Kilian Wawoe zou het fantastisch nieuws moeten zijn: minder nadruk op wetenschappelijke publicaties en meer waardering voor goed onderwijs, management en publiekscommunicatie. Universiteiten en minister willen wetenschappers namelijk als team gaan waarderen en niet meer ieder teamlid pushen om zo veel mogelijk artikelen te publiceren in wetenschappelijke tijdschriften.
Zelf won Wawoe veel onderwijsprijzen. Ook geeft hij lezingen of advies en schreef hij publieksboeken over de ineffectiviteit van bonussen en beoordelingsgesprekken.
Nog weinig verandering
“Ik had een heel prettig functioneringsgesprek”, zegt hij op de vraag naar de waardering van zijn specifieke prestaties. “Maar laat ik daarover niet uitweiden in Ad Valvas. In het algemeen zie ik op de werkvloer nog geen tekenen dat er iets verandert aan de nadruk op wetenschappelijke publicaties. Als organisatie krijg je waar je om vraagt. Je kunt sturen door criteria te stellen. Het criterium zo veel mogelijk te publiceren zit op de universiteit heel diep. Net als bij onderzoeksfinanciers waarvan onderzoekers afhankelijk zijn voor beurzen.”
‘Het criterium zo veel mogelijk te publiceren zit op de universiteit heel diep’
Het initiatief van de minister en de universiteiten om wetenschappers anders te gaan belonen en waarderen, komt na jaren commotie over uit de hand gelopen werkdruk en publicatiedwang. Maar verleggen van accenten doet op zichzelf niets aan de werkdruk. Wawoe: “Niet de hoeveelheid werk bepaalt de werkdruk die je ervaart, maar de mate waarin je geschikt bent voor je taak. De een wordt helemaal kriegel van cijfers invoeren, de ander van onderwijs geven. Kortom: het druk hebben en druk voelen, zijn twee verschillende dingen. Mensen inzetten op waar ze goed in zijn, is dus van groot belang.”
Competitie tussen allerbesten
Onderwijsminister Ingrid van Engelshoven stelt nu een prijs van 2,5 miljoen in voor wetenschappelijk onderwijs. Krikt die het imago van onderwijsprestaties op? Wawoe: “Als je iets echt onbelangrijk vindt, stel je er een prijs voor in. Die zure opmerking kreeg ik eens naar mijn hoofd toen ik net een onderwijsprijs van 10.000 euro had gewonnen. Voor mij toen niet leuk, maar eigenlijk ben ik het er wel mee eens. Met zo’n prijs, uitgereikt met toeters en bellen en de minister erbij, maak je van onderwijs een competitie tussen de allerbesten. Je kunt je beter bekommeren om de mensen bij wie het niet zo goed gaat.”
Wawoe licht het toe met een sportvoorbeeld. “Mijn zoon hockeyt op hoog niveau. Wat je daar ziet: hoe beter je wordt, hoe beter de training die je krijgt. In gewone organisaties zie je ook dat de besten worden beloond en daardoor steeds beter worden, maar je kunt beter een systeem opzetten waarin juist de mindere presteerders worden gecoacht. Zij worden nu meestal gedoogd en aan hun lot overgelaten, soms wel 25 jaar. Oké, de trend van korte contracten verandert dat, maar voor meer kwaliteit op de werkvloer blijft coaching heel belangrijk en het gebeurt te weinig. Met belonen of prijzen verander je gedrag niet, met coaching wel.”
Thuis of taxi?
De samenwerkende universiteiten (VSNU) presenteren volgend jaar een landelijk raamwerk voor het nieuwe erkennen en waarderen. In 2021 moet die in de cao komen en in het functiehuis, wat zou kunnen betekenen dat een onderwijscarrière aan de universiteit mogelijk wordt. Wat moeten de universiteiten precies vastleggen, als het aan Wawoe ligt?
‘De meeste studenten hebben niet de intentie om de universiteit tot hun thuis te maken’
De allerbelangrijkste eerste stap lijkt te worden vergeten, signaleert hij. Eigenlijk moet je je als universiteit eerst afvragen: wat voor instituut wil ik eigenlijk zijn? “Ik heb bij het college van bestuur eens deze metafoor gebruikt. Zijn wij voor studenten een thuis of zijn we een taxi die hen van A naar B brengt? Bij studies als psychologie en rechten zien verreweg de meeste studenten ons als een taxi. Ze komen hier met dromen over een loopbaan buiten de VU. Zeker 95 procent wil hier niet blijven als wetenschapper. Bij natuurkunde ligt dat anders, maar in het algemeen hebben de meeste studenten niet de intentie om de universiteit tot hun thuis te maken in de vorm van een wetenschappelijke loopbaan.”
Slechte aansluiting op arbeidsmarkt
Dat is zo gegroeid in de afgelopen decennia waarin studeren aan een universiteit steeds gangbaarder werd, maar de universiteit leidt mensen nog steeds vooral op tot wetenschapper. Wawoe: “In de Nationale Studenten Enquête komt steeds de klacht terug dat opleidingen slecht aansluiten op de arbeidsmarkt.”
Wat Wawoe betreft moeten universiteiten eerst beseffen dat ze veel vaker een taxi zijn dan een thuis voor hun duizenden studenten. Wawoe: “Als je erkent dat je hoofdfunctie is om mensen klaar te stomen voor de wereld buiten de universiteit, dan kun je mensen gaan selecteren, belonen en promoveren op die kwaliteiten. In een goed team zitten dan dus onderzoekers en onderwijzers.”
Coaching voor middenmoters
Waarbij de minister die 2,5 miljoen die ze nu aan een onderwijsprijs wil koppelen, hopelijk wil uitgeven aan gerichte coaching voor middenmoters en achterblijvers. “Als je een onderzoeksinstituut wilt zijn, houd het dan bij dat profiel. Wat stress oplevert, is aan een onderzoeker vragen onderwijzer te zijn. Niet dat het volledig zwart-wit is, maar nu is de universiteit ingericht op de onderzoeker.”
Als je op de VU een overzicht krijgt van wat je als afdeling moet doen, staat daar altijd iets in over de verdeling van de onderwijslast, merkt Wawoe op. “Dat woord onderwijslast is veelzeggend. Universiteiten kunnen nog zo vaak benadrukken hoe belangrijk ze onderwijs vinden, maar zolang het woord onderwijslast bestaat, kan ik het niet serieus nemen.”