Op het spreekuur van Heijerman is het nog nooit zo druk geweest als afgelopen jaar. Zelfs in de zomerperiode stond zijn agenda vol met afspraken, terwijl het dan meestal stil is. Ook zijn twee VU-webinars over thuiswerken – in november – sloegen aan en telden in totaal meer dan honderd aanmeldingen.
De bedrijfsmaatschappelijk werker begeleidt onderzoekers en obp’ers, ondersteunend en beheerspersoneel, die dreigen uit te vallen vanwege psychosociale problemen. Een breed spectrum, variërend van werkdruk, overspannenheid, arbeidsconflict, tot problemen achter de voordeur, waaronder relatieperikelen, verslaving of psychiatrische stoornissen.
De medewerkers die vóór de crisis al op het tandvlees liepen, zegt Heijerman, hebben het nu extra zwaar. “Voor de overbelaste mantelzorger of promovendus in de eindfase kan corona de druppel zijn. Het is vaak een kwestie van stapelstress. En dan denk ik ook aan docenten die al het onderwijs online moesten zetten. Een gigantische omslag. Het zou me niet verbazen als sommigen overspannen raken, zeker als dit nog een tijdje duurt.”
Niet aanstellen!
Wat hem opvalt is dat veel mensen op de oude voet doorwerken, alsof er helemaal geen coronacrisis bestaat. “Medewerkers die zoals altijd acht uur per dag volmaken, en dan pas de laptop dichtklappen. Langere pauzes of na zes uur stoppen zit er niet in, terwijl alles meer energie kost. Het zijn de gewetensvolle, stoïcijnse, perfectionistische persoonlijkheden die als eersten in de gevarenzone komen.”
‘Zo’n streng arbeidsethos zie je vaak bij kinderen van middenstanders’
Je gedrag aanpassen aan de omstandigheden. Ja, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. “Als je streng bent opgevoed, hard moet werken voor je geld, pas ziek bent als je 40 graden koorts hebt, dan verander je dat niet zomaar. Zo’n norm uit het verleden of schema, zoals psychologen dat noemen, kan dan tegen je gaan werken. Je ziet zo’n streng arbeidsethos vaak bij kinderen van middenstanders, die steeds horen: niet aanstellen, niet lullen maar poetsen!”
Automatische piloot
Wat te doen? Het automatisme van die schema’s doorbreken, zegt Heijerman. “Stap één is dat je in de gaten krijgt dat die patronen er zijn. Oftewel: the only way out is in. Anders heb je alweer ja gezegd tegen een opdracht voordat je er erg in hebt. Terwijl je ook alternatieven kunt voorstellen om de klus uit te stellen, of die samen met een collega te klaren, noem maar op.”
Keuzevrijheid ontstaat pas na bewustwording, zegt Heijerman. Dat komt zo ongeveer elke dag ter sprake in zijn consulten, aan de VU én bij de gemeente Amsterdam, waar hij eveneens aan verbonden is. Ook tijdens mindfulnesstrainingen, die hij vroeger aan de universiteit gaf, leerde hij cursisten om de ‘automatische piloot’ uit te schakelen.
Wat juist tijdens een crisis van pas komt, zegt Heijerman, want: when fear begins, habit takes over. “En dan kun je al snel in de knel raken, net als bij de bekende life events als een nieuwe baan, huwelijk, overlijden van een ouder. De coronacrisis hoort wat mij betreft in dit rijtje thuis.”
Gezond egoïstisch
Tip van Heijerman: stel een gezond egoïstisch actieplan op. Met beweging, pauzes, en andere maatregelen die bij jou passen. “En bedenk: als je behept bent met veel plichtsbesef, dan voelt gas terugnemen niet goed, misschien wat egoïstisch, maar het voorkomt wel dat je uitvalt. Je hoeft niet bang te zijn voor de reactie van je leidinggevende, want die snapt dat, is mijn ervaring.”
‘Je bent niet meteen een neurotisch geval’
Nog een tip: zet jezelf niet onnodig onder druk. “Dat je gestrest bent, is heel normaal, zeker nu. Je bent niet meteen een neurotisch geval. Er is altijd stress, het leven van alledag schuurt doorlopend. Leven is lijden, zeggen boeddhisten. En daarmee bedoelen ze niet alleen de grote thema’s als eenzaamheid en dood, maar ook het dagelijkse lijden. Dus geef gerust toe dat je het moeilijk hebt. Dat leidt ook tot meer verbinding met anderen.”