Dekolonisering, volgens socioloog Tamara Soukotta, is in feite het ontmantelen van de universiteit, die een koloniaal instituut is. Of preciezer: dekoloniseren is in de scheuren gaan zitten die de universiteit nu al vertoont, waarna het instituut uit zichzelf zal instorten.
“De tegenstelling tussen wetenschap en wijsheid is zo’n scheur”, zegt Soukotta. “Deze ruimte hier, waar we met elkaar praten over dekolonisering, is een scheur. Ik ben een scheur.”
Soukotta is door de VU, faculteit Sociale Wetenschappen, aangenomen om colleges te geven over dekolonisering. Ze heeft een tijdelijk contract, maar gelooft niet dat dat zal worden verlengd. “Mij een vast contract aanbieden zou zelfmoord zijn voor de universiteit”, zegt ze. “Dekolonisering is een hippe term in de academische wereld op dit moment, maar zodra je er echt naar gaat handelen, ondervind je veel tegenstand.”
“Als een witte man zegt wat ik zeg, oogst hij er bewondering mee”, aldus Soukotta. “Mij wordt als vrouw van kleur steeds verweten dat ik emotioneel ben.”
Ze spreekt op een bijeenkomst over dekolonisering in het VU-debatcentrum 3D, georganiseerd door het dekolonisatiecomité van studentenvakbond SRVU. Voordat de gesprekken beginnen, verzorgt student culturele antropologie Rebekah Lamb buiten op het campusplein een reinigingsritueel. Ze verbrandt salie in een kommetje en wappert de rook ervan naar alle individuele deelnemers.
Andere manier van doceren
Er zijn zo’n 25 aanwezigen. Docent Europese, koloniale en postkoloniale geschiedenis Wim Manuhutu trapt af met een korte lezing over geschiedschrijving, een “instrument van het imperialisme.” Geschiedenis is nooit zomaar een beschrijving, legt hij uit: “Er is altijd een doel, bijvoorbeeld het bekeren of tot slaaf maken van een volk.” De geschiedenissen van de inheemse volken van gekoloniseerde landen worden altijd gemarginaliseerd als mythologie of folklore.
Ook nu nog worden inheemse stemmen volgens Manuhutu tot zwijgen gebracht. Op dit moment is bijvoorbeeld Haïti veel in het nieuws, waar criminele bendes de macht hebben gegrepen, “maar het is noodzakelijk te weten waar dit allemaal vandaan komt.”
‘Mij een vast contract aanbieden zou zelfmoord zijn voor de universiteit’
Dekolonisering van zijn vak houdt ook een andere manier van doceren in, vindt Manuhutu. Bijvoorbeeld door studenten actief te laten participeren in plaats van eenzijdig je kennis over ze heen te storten. “Het is vaak veel bevredigender om de collegezaal op z’n kop te zetten”, aldus Manuhutu.
Terwijl Manuhutu het vrij conventioneel houdt met een pleidooi om af te rekenen met eurocentrisme, inheemse en niet-westerse bronnen te bestuderen en studenten een actievere rol te geven, wordt het een stuk wilder met de twee andere sprekers: Chautuileo Tranamil en Tamara Soukotta.
Primitief en achterlijk
De Chileens-Nederlandse Tranamil is onder meer oprichter van Aralez, een “pan-dekoloniaal netwerk voor dekolonisatie, reparatie en kosmovisie”. Ze is ook verbonden aan de politieke partij BIJ1. Ze lijkt te pleiten voor een algehele focus op inheemse bronnen, op de “gemeenschap” als bron – daar komt volgens haar de beste kennis vandaan. “Op weg naar het ziekenhuis raakte ik in gesprek met de taxichauffeur, daar leer ik zoveel van”, zegt ze.
Volgens Tranamil en Soukotta is dekolonisering een kwestie van “unlearning”, ontleren. Bijvoorbeeld dat alles vanuit westers perspectief wordt bekeken, het begrip “westers”, het begrip “moderniteit”, het begrip “inheems”. Je moet leren dat wat je in het volksmuseum ziet niet zomaar een schedel is, maar de schedel van iemands voorouder, iets om respect voor te hebben. Musea liggen vol objecten die volgens hen dienen om te tonen hoe primitief en achterlijk niet-westerse volken zijn.
Rebekah Lamb, dochter van een inheems-Amerikaanse moeder, komt met een aansprekend voorbeeld: “Soms zie je in een museum, achter glas, een inheems-Amerikaanse trommel liggen, maar voor inheemse Amerikanen is dat geen trommel maar onze collectieve hartslag.”
Er volgen verhalen over koloniale misdaden. De ontvoering en verkrachting van inheemse vrouwen, het weghalen van kinderen bij hun ouders, het geweld, de culturele genocides. “Maar ik weiger daar woedend over te zijn”, zegt Tranamil. “Dat wil ik mijn kinderen niet meegeven, zo wil ik niet dat ze in de wereld staan. Dekolonisatie is een proces van genezing, een vreugdevolle reis. Er zal pijn zijn, het is ook lijden, maar dat hoort bij genezing.”
Inheemse Nederlanders
Alles wat uit het kolonialisme is ontstaan moet worden afgeleerd, zegt Soukotta. Daarmee lijkt ze alles te bedoelen dat sinds de Gouden Eeuw is ontstaan. Daarom moet ook de universiteit worden afgebroken. Daarvoor in de plaats moet dan iets anders worden gebouwd.
De aanwezigen, veelal studenten, luisteren stil. Waarschijnlijk proberen ze zich, net als ik, voor te stellen hoe het is om alles wat we sinds de 17de eeuw hebben geleerd weer te ontleren en met een schone lei te beginnen. Soukotta spreekt dan geruststellende woorden: Nederlanders zijn ook een inheems volk, zegt ze. Ook zij hebben voorouders die hen verbinden met het land. Ze moeten weer met die voorouders in contact komen, met de voorouders van het Nederland van vóór het kolonialisme.
Dekoloniseren betekent niet herschrijven van de geschiedenis naar een bepaalde doctrine. Die wisselen namelijk nogal eens . De waarheid berust op feiten, niet op standpunten. Voeg het eraan toe voor nuance en hou context. Voila.