Babs Gons heeft onlangs voor het eerst sinds haar benoeming tot Vrije Schrijver van de VU een gastcollege gegeven voor studenten van de minor De Schrijfacademie. “Ik kreeg een spervuur van vragen”, zegt ze. “Er was echt een honger naar wat spoken word precies is.”
Dat is mooi, want Gons zegt het belangrijk te vinden dat mensen weten waar de wortels van spoken word liggen, en in welke historische context ze het moeten plaatsen. “Het is belangrijk dat dat meer geduid wordt. Dat het een vorm van protest is, een platform voor verhalen die misschien niet zozeer te horen zijn binnen mainstream mediacultuur en literatuur.
Ze begint in razendtempo een college af te steken over het ontstaan van spoken word en het ontstaan van Poetry Slam, in 1984 op de eerste Poetry Slam ooit. Dat performancepoëzie al vroeg zijn Nederlandse evenknie kreeg met podiumdichters als Simon Vinkenoog, Jules Deelder en Diana Ozon. Spoken word is er eigenlijk altijd al geweest. “De vroegere troubadours en barden waren spoken-word-artiesten en voor ongeletterde culturen is de orale traditie cruciaal voor het doorgeven van verhalen.”
‘Je kunt niet terugbladeren, dus het moet in één keer duidelijk zijn’
Met andere woorden, een oudere literaire traditie dan spoken word is er niet. De Griekse filosoof Socrates vond zelfs dat men kennis het beste mondeling kon doorgeven en maakte zich druk dat met het opschrijven van dingen de literatuur verloren zou gaan.
I love de rafelranden
Gons heeft als spoken-word-artiest jarenlang met geestverwanten in de rafelrand van de kunst en cultuur geopereerd. “En ik voelde me daar eerlijk gezegd wel goed bij. Het is fijn om nergens bij te horen. I love de rafelranden!” Het betekende wel dat ze er hard aan moest trekken bij de landelijke podia en theaters, de literatuurfondsen die haar en andere spoken-word-artiesten niet zagen staan. Dat is nu allemaal anders. “Er is nu een apart potje voor spoken word bij fondsen; we worden uitgenodigd op scholen, elk congres heeft tegenwoordig wel een spoken-word-voordracht, spoken-word-artiesten worden gevraagd om mee te schrijven aan filmscenario’s, er zijn allerlei crossovers in de theater en kunst en cultuur. “
Zelf staat ze voor een totaal ander publiek sinds eerder dit jaar haar boek Doe het toch maar verscheen, een verzameling spoken-word-teksten. “Ik heb de afgelopen tijd opgetreden in verschillende kerken door het hele land, dat zijn blijkbaar de nieuwe podia in de coronacrisis. Laatst was ik in Lochem, een kerk met voornamelijk witte mensen op leeftijd, waar ik heel hartelijk werd ontvangen. Er was één meisje bij, dat ik gevraagd heb een foto van me te maken. Ik dacht: jij weet hoe een mobiel werkt. Hahaha.”
‘Als je te hoogdravend wordt, ben je snel weg’
Haar schrijversleven bestaat nu uit twee duidelijk verschillende delen, constateert ze. “Er is een leven als schrijver vóór het boek en een totaal ander leven als schrijver mét boek.” Andere gebeurtenissen hebben de status van spoken word een enorme boost gegeven: de voordracht van Amara van der Elst bij de Nationale Dodenherdenking en die van Amanda Gorman bij de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden. “En uiteraard de Nederlandse vertaling daarvan en alle commotie daaromheen”, aldus Gons. “Ik word overstelpt met verzoeken om optredens, het begint zich nu echt stevig te verankeren.”
Directer contact met publiek
Toch blijft voor veel mensen spoken word een vreemde eend in de bijt. “Maar wie laat zich daar iets aan gelegen liggen?” aldus Gons. “Recensenten lees ik nauwelijks , want zoals Suzan-Lori Parks zei: ‘I refuse to have my ego inflated or deflated by someone I don’t know.’ Ik weet dat er wat dichters boos zijn omdat ze vinden dat wij hun plek innemen, maar die moeten dan maar beter hun best doen.”
‘Voor jonge mensen die normaal niet gehoord worden, is spoken word nu dé uitlaatklep’
Hoe dan ook, wat de hedendaagse status van spoken word binnen de literatuur is, boeit Gons niet. “Het is een vorm van poëzie waarmee je directer in contact staat met je publiek. We gebruiken natuurlijk ook alliteratie en metaforen, maar als je te hoogdravend wordt, ben je snel weg. Dichter Antoine de Kom heeft eens gezegd dat je zijn gedichten zes, zeven keer moet lezen voordat je begrijpt wat er staat. Dat vind ik heel erg mooi, maar bij spoken word werkt dat niet zo. Je staat er in een zaal naar te luisteren en je kunt niet terugbladeren, dus het moet in één keer duidelijk zijn. Dus zijn ritme, klank en intonatie heel belangrijk voor het overbrengen van emotie. Het gaat om veel meer dan de woorden. Ik heb mensen onder mijn publiek die niet eens Nederlands kunnen en toch het gedicht kunnen voelen.”
Fluïde identiteit
Voor jonge mensen die normaliter niet gehoord worden, is spoken word nu dé uitlaatklep. Gons zat in de jury van Martin Luther King Spoken Word-wedstrijd, waarvan de winnaar werd uitgeroepen op de Black Heritage Night, onlangs aan de VU, en las de tientallen bijdragen van de jonge inzenders. “Een openbaring om te zien wat ze bezighoudt, wat de belangrijke thema’s zijn voor deze jongeren in relatie met Martin Luther King. Ik zou zeggen gendergelijkheid nog meer dan de kloof tussen zwart en wit, het streven naar een meer fluïde identiteit. En verder is er veel angst, ongerustheid over het klimaat en seksueel geweld.”
In de talkshows op televisie zitten altijd dezelfde mensen dezelfde meningen te verkondigen, zegt Gons. Wie wil weten wat de huidige generatie bezighoudt, moet volgens haar naar Youtube. Daar hebben de spoken-word-artiesten hun werk en leer je wat de urgente kwesties zijn. “Youtube is hun dichtbundel.”