Toen de Vrije Universiteit sociaal wetenschapper Soukotta vroeg een vak te doceren over ontwikkeling en globalisering met aandacht voor dekolonisatie stemde ze in, mits ze dat daadwerkelijk gedekoloniseerd mocht doen. “Ik zie nogal vaak dat men dekolonisatie als concept doceert, maar dat het hele systeem dat is voortgekomen uit kolonisatie, in stand wordt gehouden. Universiteiten zeggen vaak dat ze willen dekoloniseren, maar ze beseffen niet dat om helemaal te dekoloniseren, de universiteit zelf zou verdwijnen.”
Grote transformatie
Tot haar verbazing stemde de VU in met haar aanpak – totdat ze in conflict raakten over de manier waarop ze haar studenten becijferde. In plaats van hen een tentamen voor te leggen, liet ze hen in een take-home essay reflecteren op wat ze tijdens het vak hadden geleerd. “Dekolonisatie kan ontwrichtend zijn. (Geprivilegieerde) studenten voelden opeens dat armoede, racisme, discriminatie geen concepten zijn, maar geleefde ervaringen van medestudenten. Ze merkten dat medestudenten die in andere vakken niet spraken, dat hier wel deden en in de vakevaluatie [waar studenten het vak een 4,9 uit 5 gaven, red.] kwam terug dat ze beseften dat ze in plaats van zelf te praten, misschien soms beter konden luisteren. Dat is een grote transformatie.”
Het afdelingshoofd van sociale en culturele antropologie laat in een schriftelijke reactie weten dat ‘in het belang van de studenten’ is besloten Soukotta ‘te ontheffen van de begeleidingstaak’ in afwachting van een gesprek over de richtlijnen van beoordeling. Omdat Soukotta haar studenten niet mocht becijferen, moesten die lang wachten op een cijfer voor hun onderzoeksvoorstel. Soukotta vertelde hen dat ze een klacht konden indienen, wat ze deden in een gezamenlijke brief. Daaruit trok de opleidingsdirectie volgens Soukotta de conclusie dat ze haar werk niet deed, waarop ze werd geschorst. Inmiddels is ze verwikkeld in een proces met de VU, waar ze hier verder niet veel over kwijt wil om het verloop niet te beïnvloeden. Het afdelingshoofd schrijft dat Soukotta niet is geschorst, maar dat ze is vrijgesteld van haar taken.
Zelfcensuur
In maart was Soukotta een van de sprekers tijdens een bijeenkomst over dekolonisatie van het onderwijs. Ook daar zei ze al dat dekolonisatie iets kost. “In dit geval een schorsing.” Toch zegt ze zich vrij te voelen haar vakken te doceren op de manier die zij juist acht. Ze beseft wel dat die vrijheid voor anderen niet altijd vanzelfsprekend is. “Niet iedereen kan zich die gevolgen veroorloven. Soms censureren we onszelf om ons van een aanstelling te kunnen blijven verzekeren.”
Het is vaak ook nog erg belangrijk om een bepaald aantal publicaties te hebben om als gevestigde academicus gezien te worden. Dat kan zelfcensuur in de hand werken, blijkt uit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Tweede Kamer. Het bleek vooral een probleem in de medische wereld tijdens Covid, waar onderzoekers ongewenste resultaten censureerden of niet publiceerden.
Sterker stelling nemen
Volgens Soukotta zijn er meer onderwerpen die beter gedoogd worden dan andere. Onderzoek naar de klimaatcrisis wordt bijvoorbeeld eerder geaccepteerd dan onderzoek naar de situatie in Gaza. En dat zie je volgens haar ook terug in het VU-beleid. “Ze spreken zich niet uit over de situatie in Gaza. En doen dat wel tegen klimaatverandering – als we maar afblijven van hun geldbron.”
Ligt er dan een taak voor de universiteit om sterker stelling te nemen, wellicht om dat ook makkelijker te maken voor haar studenten en medewerkers? “Ja, maar het gaat daarbij ook om politieke gewilligheid. Universiteiten zijn geen neutrale producenten van kennis, het is altijd politiek. Ze ontvangen financiering en moeten daardoor een beetje volgzaam zijn. Ik denk niet dat ze per se bezig zijn met het recht of de plicht om kennis te vergaren die de maatschappij kan veranderen, ze zijn meer bezig hun eigen imago te beschermen. Ze zeggen te willen dekoloniseren, maar in plaats van het pand opnieuw op te bouwen, veranderen ze alleen de etalage. Net zoals de antropologieafdeling van de VU mijn foto en quote op haar Instagram plaatste om te laten zien dat ze niet colonial zijn, maar het mijn werk vervolgens moeilijk maakten en me uiteindelijk wegstuurden.”
Is er dan wel genoeg ruimte voor activisme in de academische wereld? “Ik zou geen onderscheid maken tussen activist en wetenschapper zijn”, zegt Soukotta. “Activisme is een principe: dat je je toewijdt aan het maken van een verschil. Mijn manier om dat te doen is via de academische wereld. Het kan ook in kleine dingen zitten. Voor mij is activisme wat ik mijn studenten doceer, dat ik in mijn onderzoek naar ras in de academische wereld ook echt het woord ‘ras’ in de titel heb, terwijl mensen daarvan wegschuwen.”
In de andere interviews met activistische wetenschappers vertelt theoloog Katja Tolstaja over het opvangen van Oekraïense vluchtelingen, en antropoloog en universitair docent Younes Saramifar over hoe hij zijn verblijfsvergunning riskeert door zijn uitspraken over Israël en Europees kolonialisme.
Over wat dekolonisering – al dan niet in het onderwijs – inhoudt, kun je van mening verschillen. Maar curieus in dit bericht is dat kennelijk door de opleidingsdirectie is ingegrepen, terwijl het probleem lag bij de examinering. Voor dat laatste zijn bij wet examencommissies ingesteld: onafhankelijke bestuursorganen die de kwaliteit van de examinering bewaken. Examencommissies kunnen niet een docent schorsen, laat staan ontslaan, maar wel de examenbevoegdheid van een docent intrekken, als daar gewichtige redenen voor zijn. Het zou kunnen zijn dat er bij dit vak geen valide academische normen zijn gebruikt voor de beoordeling; dat is ter beoordeling van de examencommissie, niet het opleidingsbestuur. En het kan zo zijn dat serieuze dekolonisatie betekent dat je zulke normen of richtlijnen verwerpt; dat volgt min of meer ook uit de stellingname van Soukotta: serieus dekoloniseren betekent het verdwijnen van de universiteit. Maar in dat geval behoeft je onderwijs, dekoloniserend of anderszins, ook niet het imprimatur van de universiteit, en de daaraan verbonden diploma’s.
Gijs van Oenen, voorzitter Examencommissie filosofie Erasmus Universiteit
De stellingname van Soukotta dat serieus dekoloniseren het verdwijnen van de universiteit betekent is niet uniek. In een vorig stuk hier meenden drie andere dames dat de universiteit “afgebroken” moet worden. Dekolonisatie is geen theorie, waarvan de waarheid onomstotelijk zou zijn vastgesteld, maar een ideologie. Het simplificeert alle problemen in de wereld tot Europees kolonialisme (nu lachen alle dictators buiten Europa in hun vuistje, zelfs in hun graf) en propageert dekolonisatie als oplossing. Het is onderdeel van een bredere antiwesterse ideologie die zegt dat de wereld bestaat uit onderdrukkers (blanken westerse mannen) en onderdrukten (alle anderen). Dit verklaart ook de haat tegen Israël dat als een voorpost van westerse koloniale onderdrukkers wordt gezien, midden tussen de onderdrukten. En daarom moet Israël kapot en daarna de rest van het westen. En laat dat nou precies de agenda zijn van de ayatollahs in Iran.
Overigens komt de meerderheid van de Joden in Israël oorspronkelijk helemaal niet uit Europa maar uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika waar ze na de onafhankelijkheid van Israël in 1948 massaal werden verjaagd.
Jan van Oort, je reageert nogal fanatiek op zowat elk bericht over woke, dekolonialisme, diversiteit, Gaza-demonstranten enzovoort, zonder je veel aan te trekken van wat er feitelijk gezegd wordt. Je beschuldigt lukraak, brengt constant stropoppen in stelling en associeert je in het wilde weg door je eigen tirades heen. Je sleept Israël er met de haren bij terwijl het daar in bovenstaand artikel helemaal niet over gaat.
Ik verzoek je dringend je reacties een kwaliteitsboost te geven. Reageer op wat er staat en niet op wat zich allemaal in je hoofd afspeelt.
Dank!
Peter, Ik vind en met mij vele anderen dat radicaal activisme een veel te prominente rol speelt op veel westerse universiteiten en dat er te weinig tegengeluid is. Daarnaast vind ik dat er hier niet altijd even objectief en kritisch bericht wordt over deze onderwerpen. Hoe kan het zijn dat de mevrouw uit dit stuk zegt dat de universiteit zou moeten verdwijnen zonder dat daar een kritische vraag over wordt gesteld? En hoe kan je in je laatste stuk over de Gazaprotesten beweren dat ze vreedzaam en ingetogen zijn, terwijl uit de eerste alinea blijkt dat er, zoals altijd, de meest verschrikkelijke dingen worden geroepen?
Ik ben zeker bereid m’n toon te matigen en meer to the point te zijn, maar ik hoop ook dat jullie iets vaker een kritische vraag willen stellen als de situatie daarom vraagt.
Beste Jan,
je snijdt een goed punt aan. Een onafhankelijk orgaan, zoals ad Valvas, dat toch vooral over nieuws op en rond de universiteit en hoger onderwijs/ onderzoek bericht, dient het principe van journalistieke vrijheid (vrijheid van pers, expressie, meningsuiting, alle in de Grondwet) niet alleen voor zichzelf te claimen, maar dit tevens uit te dragen. Put your money where your mouth is. Daarin moet een ander geluid mogelijk zijn. Anders blijft er van die vrijheid van meningsuiting weinig over. En dan heb ik niet over de inhoud van wat je zegt. Iedere mening moet kunnen, mits deze binnen de grenzen van de wet (of anders de VU principes) blijven.
Beste Rick, onder elk bericht op deze site staan de huisregels voor de regareerders, die beginnen met deze zin: ‘Houd je bij het onderwerp, en toon respect’. Lukraak mensen beschuldigen en verdachtmaken getuigt niet van respect en het lijkt me niet onredelijk mensen te vragen zich bij het onderwerp te houden. Daarmee wordt niemands recht op vrije meningsuiting bedreigd.