Meer dan een eeuw filosoferen aan de VU is net beschreven in het boek Een handvol filosofen. Dat behandelt min of meer de officiële geschiedenis van wat nu de faculteit Wijsbegeerte heet.
Wijsbegeerte is weliswaar wat omvang betreft de kleinste faculteit van de universiteit, maar zeker niet de minst belangrijke. Al was het maar dat alle studenten van de VU verplicht een vak wijsgerige vormen volgen dat deze faculteit verzorgt, want filosofie wordt vaak gezien als de moeder van alle wetenschappen.
Dat is ook zeker zo geweest aan de VU. In het spoor van grondlegger Abraham Kuyper probeerden filosofen als Dooyeweerd en Vollenhoven een filosofische onderbouwing te leveren voor een echt protestantse wetenschapsbenadering. Dit project mondde uit in het bouwwerk van de wijsbegeerte der wetsidee. Die doorwrochte filosofie moesten alle studenten tot ver in de jaren zeventig van de vorige eeuw nog verplicht volgen, en werd voor de opening van het hoofdgebouw in 1972 – toepasselijk – gedoceerd in een kerk door onder anderen de filosofen Troost en Klapwijk. Hoewel door echte filosofiekenners de wijsbegeerte der wetsidee is bestempeld als een van de belangrijkste filosofische producten van Nederlandse origine van de laatste tweehonderd jaar, vonden de meeste studenten het bestuderen van deze teksten een kwelling die alleen te vergelijken viel met het uit het hoofd leren van de Heidelbergse Catechismus, de grondslag van de gereformeerde kerken.
Strijd met theologen
Natuurlijk waren er binnen de universiteit en zelfs binnen de faculteit discussies over de waarde en betekenis van deze wijsgerige benadering, laat de auteur van het boek Henk Woldring, voormalig decaan van de faculteit, nadrukkelijk in het boek zien. Je zou zelfs kunnen zeggen dat er een ware strijd bestond tussen de filosofen en theologen aan de universiteit. De bekende VU-theoloog Harry Kuitert bijvoorbeeld zag weinig heil in deze fundamentalistische filosofische benadering. Filosofen zagen hem daardoor weer als een van God losgeraakte ketter. Dit intellectuele dispuut zou weleens de reden kunnen zijn dat de VU, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de UvA, nog steeds een aparte faculteit Godgeleerdheid en een faculteit Wijsbegeerte heeft.
Na een eeuw filosoferen is ook de wijsbegeerte aan de VU opgeklommen tot een volwaardige en brede gewaarde wetenschapsdiscipline met bekende auteurs als Kees Van Peursen, Abraham Bos, Theo de Boer, Hans Radder en de tegenwoordig volop in het nieuws zijnde René van Woudenberg en de bijna bekende Nederlander Ad Verbrugge.
Christelijke zoektocht
Een duidelijke rode draad door de geschiedenis van de faculteit is: ‘De Zoektocht naar christelijke wetenschap’, zoals het Reformatorisch Dagblad vrijdag 12 april als kop meegeeft boven een uitvoerige recensie van het boek.
En die zoektocht bleek ook zeker op het symposium ter gelegenheid van het verschijnen van het boek vrijdag 5 april. Van Woudenberg legde nog eens uit wat de bedoelingen zijn van het pas opgerichte Abraham Kuyper Center. Dat wil vooral op zoek gaan naar kennis en inzichten die door een te ver doorgeschoten scientistische, puur rationele, kijk op de wereld verloren dreigt te gaan. Van Woudenberg verdedigde nogmaals zijn stelling dat religie, naast wetenschap, wel degelijk een belangrijke bron voor menselijke inzichten en kennis is. Ook de jonge docent filosofie Jeroen de Ridder ging in op die zoektocht. Hij besteedde zijn lezing aan zes manieren om naar de relatie wetenschap en geloof te kijken. Als echte mannenbroeders onder elkaar werd hem vanuit de zaal nog even gevraagd zijn probleemstelling duidelijk en precies te formuleren. De vraagsteller vroeg naar wat precies het calvistisch-protestantse karakter van de wijsbegeerte aan de VU inhoudt. De Ridder antwoordde wijs door te zeggen dat hij over het antwoord nog even moest nadenken. Voor buitenstaanders zijn dit vaak moeilijk te begrijpen debatten.
Kerkscheuring ondanks oorlog
Zo staat in het boek ook de wonderbaarlijke geschiedenis beschreven van de scheuring in de gereformeerde kerk in 1944 waarbij VU theologen en -filosofen een belangrijke rol speelden. Voor mensen van nu is nauwelijks na te vertellen waar het theologisch debat over ging; iets met de precieze betekenis van de doop van een kind in de kerk. Maar middenin oorlogstijd en de Duitse bezetting vonden mensen het zo’n belangrijk thema om zich daar uitentreuren mee bezig te houden en het conflict zo hoog te laten oplopen dat de zogeheten vrijgemaakten een eigen kerkgenootschap oprichtten. Dat het boek zulke affaires op een begrijpelijke en lezenswaardige manier uiteen zet is een pluim op de hoed van auteur Henk Woldring.
Kleine verhalen
Bijzonder detail is dat het boek werd uitgereikt aan de oud-voorzitter van het college van bestuur Harry Brinkman omdat vlak daarvoor rector Lex Bouter, die het eerst in ontvangst zou nemen ontslag had genomen. Brinkman hield namelijk in 1992 een veelsproken diesrede waarin hij de toen populaire postmoderne opvatting verkondigde dat er geen grote verhalen en ideologen meer bestaan en er alleen nog kleine menselijke verhalen over zingeving zijn overgebleven. Alom werd die rede gezien als het definitieve afscheid van de VU bestuurders van het streven naar een universiteit met een eenduidige protestantse identiteit.
H.E.S. Woldring Een handvol filosofen. Geschiedenis van de filosofiebeoefening aan de Vrije Universiteit in Amsterdam van 1880 tot 2012. Uitgeverij verloren.540 blz. €49