Oud-VU-hoogleraar politieke antropologie Mart Bax heeft zich in zijn onderzoek aan diverse vormen van wetenschappelijk wangedrag schuldig gemaakt. Ook heeft hij valsheid in geschrifte gepleegd in universitaire documenten. Dat concludeert een onderzoekscommissie onder leiding van historicus prof.dr. Michiel Baud (Universiteit van Amsterdam), in haar rapport ‘Draaien om de werkelijkheid‘.
Rookgordijnen en verzinsels
De commissie vond het lastig om de waarheid te achterhalen over het werk van Bax omdat zij werd geconfronteerd met “rookgordijnen” en “geheimzinnigheid, pseudoniemen, tegenstrijdige informatie, niet bestaande publicaties”. De commissie noemt het “zeer aannemelijk” dat de inhoud van de rede die Bax uitsprak bij zijn aantreden als hoogleraar in 1989, verzonnen is. Deze rede bevat niet met bronnen te staven verhalen over de strijd tussen rivaliserende katholieken in de Brabantse bedevaartplaats Neerdonk (fictieve naam). Deze strijd zou hebben geleid tot het afbranden van de plaatselijke kerk. Of deze verzinsels afkomstig zijn van Bax zelf of van diens in 1994 overleden “sleutelinformant”, zoals Bax beweerde, kon de commissie niet vaststellen. Maar Bax had volgens de commissie in elk geval de informatie van deze informant moeten controleren, mede omdat Bax zei te hebben geweten dat de informant zaken had verdraaid. De commissie vindt Bax’ Brabantse onderzoek om die reden “misleidend, slordig en ethisch discutabel”.
Vijftig jaar ’vergist’
Negatief oordeelt de commissie ook over het onderzoek dat Bax vanaf 1985 zegt te hebben uitgevoerd in de streek rond de bedevaartplaats Medjugorje in Bosnië en Herzegovina. Bax erkende tegenover de commissie dat een verhaal over een “kleine oorlog” in Medjugorje in 1991/1992 niet klopt. Deze strijd, waarbij volgens Bax 140 doden zijn gevallen, zou in feite hebben plaatsgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bax zei al kort na publicatie van zijn in 1995 verschenen boek over Medjugorje te hebben vernomen dat hij iets verkeerd had begrepen, maar beweerde geen gelegenheid te hebben gehad om deze “vergissing” recht te zetten. Omdat Bax het verhaal over de kleine oorlog nog drie keer in latere artikelen heeft opgenomen, nadat hij naar eigen zeggen al bekend was met de fout, typeert de commissie dit als “ernstig wetenschappelijk wangedrag”.
Opgetuigd CV
De commissie ontdekte verder dat Bax zijn wetenschappelijke prestaties enorm heeft overdreven. Zijn publicatielijst van 161 artikelen bevat minstens 64 titels van niet-bestaande artikelen. Bax verzon ook diverse wetenschappelijke activiteiten. Hij voerde gastdocentschappen op aan vooraanstaande universiteiten zoals Princeton en Cornell en zei betrokken te zijn bij het NIOD-Srebrenica onderzoeksproject. De commissie typeert deze verzinsels als “arbeidsrechtelijke fraude”. Bax beweerde in gesprekken met de commissie dat anderen deze documenten moeten hebben opgesteld, maar dat vond de commissie ongeloofwaardig omdat zij diverse documenten aantrof met Bax’ handtekening eronder.
VU onderneemt geen juridische stappen
De Vrije Universiteit ziet af van arbeidsrechtelijke of andere juridische stappen tegen Bax omdat hij al sinds 2002 met pensioen is.
De commissie-Baud vindt dat het College van Bestuur van de VU aanvankelijk te weinig aandacht heeft besteed aan de zaak, nadat de beschuldigingen eind oktober 2012 naar buiten waren gekomen in het boek Ontspoorde wetenschap. De onderzoekscommissie werd pas in maart 2013 ingesteld
Eilandenrijkjes nu verdwenen
De commissie constateert dat de wetenschappelijke en institutionele context waarin dit wangedrag kon plaatsvinden, inmiddels erg veranderd is. De eilandenrijkjes van toen – ‘wetenschappelijk sectarisme en wildgroei van autoritaire tendensen’ – zijn er niet meer, en er is meer transparantie. Toch ziet de commissie ook vandaag ruimte voor verbeteringen en noemt daarbij onder andere verdere verbetering in de procedures rond het gebruik van het onderzoekregistratiesysteem Metis, versterking van ‘seminar-cultuur’ binnen faculteiten en onderzoeksinstituten, en aandacht voor het beheer van onderzoeksgegevens
Het bestuur van de faculteit Sociale Wetenschappen bevestigt in een reactie dat zij het werk en de aanbevelingen van de commissie zal benutten om de kans op integriteitsschendingen nog verder te verkleinen.
Bax’ woordvoerder mr. Hans Londonck Sluijk laat weten dat de hoogleraar geen behoefte heeft om te reageren op het rapport.
Journalist Frank van Kolfschooten, is tevens auteur van het boek Ontspoorde Wetenschap.