In januari 2014 gaat het bevolkingsonderzoek naar darmkanker van start. Het doel: de ziekte in een vroeger stadium opsporen, zodat de patiënt een grotere overlevingskans heeft. De aanpak: het detecteren van bloed in de ontlasting, een symptoom van deze gevreesde ziekte. Maar is dit wel écht de beste manier om darmkanker vroeger op te sporen?
Nederlanders tussen de 55 en 75 jaar wordt elke twee jaar gevraagd om een klein beetje ontlasting op te sturen. De poep wordt onderzocht op sporen van bloed bevat, aangezien dit een mogelijke aanwijzing voor darmkanker of een voorloper van deze ziekte is.
“De test gaat levens redden”, aldus Annemieke Hiemstra, onderzoeker aan het VUmc. “We kunnen nu darmkanker opsporen, nog voor er lichamelijke klachten ontstaan. De arts kan daardoor sneller starten met de behandeling, waardoor minder mensen overlijden aan darmkanker.”
Vals positief
Toch kan het onderzoek beter. Bloed in de ontlasting komt niet altijd door darmkanker of een voorloperstadium van deze ziekte. In de helft van de gevallen is de nu gebruikte test vals positief: er wordt wel bloed in de ontlasting gevonden, maar de patiënt heeft geen darmkanker. Bij zo’n positieve testuitslag word je doorverwezen naar het ziekenhuis voor een darmonderzoek.
Hierbij wordt de binnenkant van de darm met een kleine camera bekeken. Dit onderzoek is vervelend voor de patiënt, en duur voor het ziekenhuis. Daarnaast is de test in tien tot twintig procent van de gevallen vals negatief, aangezien de ontlasting van een darmkankerpatiënt niet altijd bloed bevat.
Onnodige darmonderzoeken bij gezonde mensen en bovendien een test die soms een geval van darmkanker mist. Bestaat er misschien een betere voorspeller voor darmkanker dan bloed?
Niet genoeg ontlasting
De VUmc Tumor Profiling Unit waar Hiemstra werkzaam is, speelt dankbaar in op deze vraag. Met speciale eiwitdetectieapparatuur vergelijken de onderzoekers ontlasting van gezonde mensen met die van (beginnende) darmkankerpatiënten. Op deze wijze hebben zij een aantal zogenaamde eiwitmarkers gevonden: eiwitten die enkel of meer voorkomen in de ontlasting van darmkankerpatiënten. Hiemstra: ‘Een test voor deze eiwitten is mogelijk gevoeliger en specifieker voor darmkanker dan de nu gebruikte bloedtest’.
Maar zover is het nog niet. De veelbelovende eiwitmarkers worden op dit moment op grotere schaal getest. In deze controlefase liep het onderzoek eerder vast; er was simpelweg niet genoeg ontlasting beschikbaar om de kandidaatmarkers te testen.
Vriezers vol poep
Dat is verleden tijd. Vandaag de dag liggen drieduizend poepmonsters opgeslagen in vriezers van het VUmc, een deel daarvan wachtend tot ze voor dit onderzoek door de eiwitdetectiemachines mogen. ‘Het is de duurste collectie poep van heel Europa’, zegt universitair docent Remond Fijneman trots. “Hopelijk blijven onze markers ook in deze grotere proef overeind. Die vriezers vol poep zijn goud waard.”
Maar waarom zou men in de eerste plaats voor bloed kiezen, als er betere darmkankermarkers bestaan? “De kandidaatmarkers die nu nog op onze lijst staan zijn veelbelovend, maar de functie van sommige eiwitten is nog onbekend.” Dat schrikt enkele onderzoekers af: onbekend maakt onbemind.
Fijneman: “Het gaat er bij het vinden van een betere eiwitmarker niet om dat we precies weten wat zijn functie is, het gaat erom dat het een goede voorspeller voor darmkanker is.”
Meer levens redden
Aangezien al langer bekend was dat bloed in de ontlasting een symptoom van darmkanker (kan) zijn, was het idee om dit bloed als marker te gebruiken misschien niet meer dan logisch.
“Een goed idee, dat zeker werkt. Maar als onderzoeker kijk je toch verder hè, je streeft naar de perfectie test”, aldus een glimlachende Hiemstra. “Meer levens redden door darmkanker eerder op te sporen, zonder dat het aantal onnodige darmonderzoeken omhoog gaat. Daar doen we het voor.”
Best mogelijke zorg
Voor nu is er de goedwerkende bloedtest, al gaat het onderzoek naar betere voorspellers gestaag door. Hiemstra: “Alleen als je echt zeker weet dat je iets beters hebt, vervang je een al goedwerkende test. We hebben allemaal recht op de best mogelijke zorg.”
In Januari 2014 zullen de eerste enveloppen op de deurmat vallen. “Geachte heer/mevrouw, bijgesloten in deze brief vindt u de test behorende bij het bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Uw medewerking kan u leven redden.”