Oud-Advalvas-columnist José Verwaal verwelkomde gistermiddag de Vlaamse schrijver Tom Lanoye bij de Verdieping op de Zuidas. Daar praatte hij met P. F. Thomése over geëngageerd schrijverschap. Waar Thomése de stilte van zijn schrijfkamer op zoekt om zich vrij te kunnen uiten, zoekt de flamboyante Lanoye ook het publieke debat op.
Zo ging hij bijvoorbeeld in gesprek met de nationalistische politicus Philip Dewinter (Vlaams Belang) en Bart De Wever (Nieuw-Vlaamse Alliantie). Lanoye mengt zich in politieke discussies met de flair van een stand-up comedian.
Typisch Nederlands
Wordt zijn engagement niet clownesk op die manier, vraagt Verwaal zich af. Lanoye ontploft zowat: “Dat is nou een typisch Nederlandse vraag. Alles is per definitie politiek! Dit voelt alsof ik uitgenodigd word om over mijn eigen haarkleur te spreken. Ik ben dit, ik ben geëngageerd! Ik kom hier toch niet om dat te verantwoorden.”
Zo, die zit. Lanoye is van meet af aan onstuitbaar. Met zijn radheid van tong, zijn flux de bouche, dwingt hij alle aandacht af van de twee lange rijen in de VU-boekhandel. Hij bespeelt zijn publiek meesterlijk; Thomése komt er amper tussen.
Dansen op de beerput
Daardoor vindt Lanoye ook snel een aanleiding om voor te dragen uit zijn laatste roman Gelukkige Slaven, waarin twee Belgische bannelingen op zoek gaan naar zichzelf in respectievelijk Buenos Aires en Zuid-Afrika.
Lanoye staat op en neemt ons mee naar deze tragikomedie, waarvan het volgende fragment:
‘Bedwelming werd verslaving en verslaving het ereteken van een nieuwe Orde van de Kousenband – honi soit qui mal y pense. En zo ontstond binnen de kortste keren een nieuwbakken adelstand, een coterie van onaantastbaren, te dansen op het deksel van de beerput die de allures kreeg van een verstopte vuurberg naarmate er meer gist en toxische gassen vrijkwamen uit de wereldwijde, ondergrondse stront. De klap kwam toch nog onverwacht en liet zich mondiaal gevoelen.’
Gek op retoriek
Applaus is zijn deel. “Ja, je gaat er helemaal in op”, constateert Thomése. “Het is te veel hè”, antwoordt Lanoye. “Ik hou er te veel van”, daagt hij verder uit. Lanoye houdt van alle retoriek, ook van speeches. Dat is hij schatplichtig aan zijn moeder, die haar roeping zocht in het amateurtoneel. Zij gaf hem het theater mee. En hij is haar zeer dankbaar ervoor. Voor de details moet je zijn roman Sprakeloos lezen.
De literatuur komt voort uit een orale traditie. Lanoye schreef ook jarenlang columns voor het blad Humo, die columns waren eigenlijk zijn speeches.
Echte idolen
Wanneer hij “de grote drie” (Louis Paul Boon, Willem Elsschot en Hugo Claus) leest, hoort Lanoye altijd hun stemmen daarbij. “Een schrijver moet op zoek naar zijn eigen stem.” Eigenlijk vindt Lanoye zichzelf een aucteur, een term die hij leent van Jules Deelder. Auteur/acteur; ja, hij is het allebei.
Lanoye kan dus vrij makkelijk voordragen uit eigen werk, die tekst kan hij goed voor het voetlicht brengen. Maar een rol opbouwen vindt hij toch andere koek. “Dat is een vak. Toneel neem ik heel ernstig, daarom durf ik ook niet te regisseren. Mijn echte idolen zijn acteurs als Fedja van Huêt, Els Dottermans en Jan Decleir en, zoals in Hamlet vs Hamlet nu, Abke Haring.”
Vijfvoetige jambe
Grote politici zijn allemaal theatraal, vindt Lanoye. “Kijk naar Obama, dat is toch een kruising tussen Black Elvis Presley en James Brown.” Lanoye draagt ook nog voor uit Ten oorlog, hij bejubelt de vijfvoetige jambe, “met op de vierde lettergreep de betekenisdrager. Zo jazzy”, vindt hij.
Waarop hij enkele voorbeelden laat horen. Een mengeling van Engels en Nederlands wordt overtuigend uitgespuwd. Cabaret dateert, maar drama is eeuwigdurend, zo verklaart hij zijn liefde voor toneel en literatuur. Die zijn voor hem een seculiere godsdienst, een soort zingeving die de intimiteit van een tempel of schouwburg nodig heeft. Geen voetbalveld.
Passie voor taal
Nog even terug naar het engagement. Zijn eerste passie geldt voor de taal. “Taal is mijn grootste engagement.” Hij wil niet vechten tegen een andere taal, want Nederlands vindt hij even klankrijk, wendbaar en muzikaal als het Italiaans, Frans of Engels.
En tot slot, het meest geëngageerde boek uit de wereldliteratuur? Lanoye: “Dat is Max Havelaar van Multatuli. Ja ja, uit Nederland.” “Maar wel geschreven in Brussel”, vult Thomése fijntjes aan.
Première in Antwerpen
Helaas moet Lanoye stipt om half 5 vertrekken; zijn Hamlet vs Hamlet gaat vanavond in première in Antwerpen.
Lees ook het verslag van Verdieping op de Zuidas met A. J. H Dautzenberg.