De islam en de vrijheid van meningsuiting, dat botert niet echt in de ogen van velen. Maar dat beeld klopt niet, aldus docent geschiedenis van de islam Razi Quadir. In zijn boek ‘Vrijheid van meningsuiting in de islam’ laat hij zien dat het met de vrijheid in veel moslimlanden weliswaar slecht is gesteld, maar dat de islamitische leer vrijheid van meningsuiting juist als een keiharde voorwaarde stelt voor een gezonde samenleving.
U zegt: vrijheid van meningsuiting moet juist van de islam.
“Het is een kardinaal principe in de islamitische geschriften, dat de gelovigen verplicht om oprecht te zijn in hun advies, het goede aan te bevelen, het kwaad tegen te gaan en onafhankelijk te redeneren. Dat zijn plichten die onmogelijk te vervullen zouden zijn als er geen volledige vrijheid van meningsuiting was.”
Toch valt niet te ontkennen dat er nogal wat niet mag worden gezegd in de islamitische wereld.
“Maar dat komt niet door de islam, dat komt door despotische leiders of door de cultuur van een land. De islamitische bronnen zeggen juist dat het uiten van een oprecht weerwoord tegen een tiran de beste vorm van jihad is.”
In nogal wat moslimlanden staat de doodstraf op afvalligheid.
“Dat is zo, en daarbij wordt een uitspraak aangehaald die de profeet Mohammed zou hebben gedaan: “Wie zijn religie verandert, doodt hem.” Maar over de authenticiteit van die uitspraak bestaat nogal wat twijfel. Ik wil het niet te technisch maken, maar neem van mij aan dat er goede redenen zijn om te twijfelen aan de echtheid van die uitspraak.”
Ze is ook in tegenspraak met het koranvers dat zegt dat er geen dwang mag zijn in het geloof.
“Inderdaad, maar er zijn weer geleerden die zeggen dat dat vers wordt overruled door andere verzen, maar daar is geen bewijs voor. Nu is het wel zo dat in de begintijd van de islam, toen moslims nog een kleine minderheid vormden, omringd door machtige vijanden, het als hoogverraad voor moslims gold om de islam af te zweren. Feitelijk betekende dat, dat je overliep naar de vijand. Maar het is onlogisch dat je niet uit de islam zou mogen stappen als de koran zegt dat er geen geloofsdwang mag zijn.”
En blasfemie? Dat is toch echt verboden in de islam?
“Ja, maar het is niet aan de mens om daarover te oordelen, maar aan God. Mohammed Bouyeri, die Theo van Gogh heeft vermoord omdat die zich laatdunkend over de profeet en over God had uitgelaten, heeft het recht in eigen hand genomen en overtrad daarmee de regels van de islam. Ook de fatwa tegen Salman Rushdie van de Iraanse ayatollah Khomeini is omstreden in de islamitische wereld. De groot-mufti van Saoedi-Arabië was er bijvoorbeeld faliekant tegen.”
Maar toch, als blasfemie is verboden, is de vrijheid van meningsuiting in de islam toch behoorlijk beperkt.
“Vrijheid van meningsuiting staat in dienst van de waarheidsvinding. Ze is niet bedoeld om te beledigen.”
Dat is juist zo tricky. Wie bepaalt wanneer iets beledigend is of niet? Er was een tijd dat het blasfemisch was te beweren dat de aarde om de zon draaide in plaats van andersom.
“Ach, kijk, christenen geloven dat Jezus, die in de islam één van de voorgangers was van de profeet Mohammed, de zoon van God is. Strikt genomen is dat blasfemie in de ogen van moslims, maar er wordt in de islamitische wereld niet zwaar aan getild. Ook binnen de islam zelf zijn er verschillende stromingen met afwijkende opvattingen die als blasfemisch kunnen worden gezien. In de islam zelf is het uiteindelijk een zaak tussen God en jouzelf hoe je de bronnen interpreteert. De islam doet een beroep op je gezonde verstand.”
Klinkt als een Lutherse benadering van het geloof.
“Maarten Luther vond dat gelovigen zelf de bijbel moesten lezen, in plaats van die te laten interpreteren door geestelijken. Maar in de islam mag je niet zomaar de koran zelf gaan interpreteren. Je moet er ten eerste de Arabische taal perfect voor beheersen en ten tweede precies weten in welke historische context de verschillende verzen moeten worden geïnterpreteerd. Daarvoor ben je dus afhankelijk van korangeleerden.
Dat is toch een forse beperking van je vrijheid van meningsuiting.
Die is er in de Nederlandse en Europese wetten toch ook? De rechter heeft bijvoorbeeld onlangs bepaald dat het recht op privacy prevaleert boven het recht van RTL om bepaalde beelden uit te zenden van een school waar werd gepest. Bovendien zijn de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting nogal willekeurig. Toen Theo van Gogh Paul Rosenmöller kanker toewenste, gebeurde er niets maar toen Abdul Jabbar van de Ven hetzelfde deed bij Wilders, was de hele politiek in rep en roer.”
Hebben moslims in Nederland minder vrijheid dan anderen?
“Soms heb ik het idee dat er met dubbele maten wordt gemeten, inderdaad.”
Razi Quadir: Vrijheid van meningsuiting in de Islam, 227 pagina’s, prijs: €17,50