Videoanalyse van winkelovervallen bewijst dat mensen net als chimpansees slachtoffers van geweld uit empathie troosten. Dat blijkt uit onderzoek dat NSCR-onderzoeker Marie Rosenkrantz Lindegaard met haar collega’s uitvoerde.
U bent senioronderzoeker bij het NSCR, het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Waar komen die chimpansees in uw onderzoek opeens vandaan?
“Eigenlijk is het resultaat van dit onderzoek bijvangst van een ander onderzoek. Als eerste sociale wetenschappers gebruikten wij videobeelden van overvallen in winkels om zo te analyseren hoe mensen zich in zulke geweldssituaties gedragen. Om ethische redenen kunnen we mensen niet in het lab blootstellen aan extreem geweld om te kijken wat er gebeurt. Normaal moesten we daarvoor getuigenissen achteraf gebruiken.”
Er is al veel onderzoek naar geweld gedaan. Wat zouden videobeelden hieraan bijdragen?
“In interviews zeiden daders vaak dat hun geweld een reactie op het slachtoffer was. Dat ze meer geweld gebruiken als het slachtoffer weerstand biedt. De kritiek hierop was dat zij daarmee de schuld bij slachtoffers leggen en hun eigen gedrag goedpraten. Aan de hand van daderinterviews hebben wij meer dan tweehonderd overvallen geanalyseerd die in de periode 2014 en 2016 in Rotterdam en Amsterdam plaatsvonden. Hieruit bleek dat jezelf verdedigen inderdaad geen goed idee is, dat lokt meer geweld uit. Maar op de beelden zagen we ook andere patronen, die we verder bestudeerd hebben.”
Wat was de bijvangst?
“In 22 gevallen hadden we ook beelden van de directe nasleep van de overval. Hierop zagen we het troostgedrag van mensen na agressie. Daaruit bleek dat vrouwen vaker troost geven en dat mensen die het slachtoffer van nabij kennen, zoals collega’s, eerder geneigd zijn om troost te bieden dan mensen met meer afstand tot het slachtoffer, zoals klanten.”
En die chimpansees dan?
“We wisten niet waarom mensen dat gedrag vertoonden. Je kunt het hooguit achteraf vragen. Maar mensen weten vaak niet waarom ze zoiets doen. In de gedragsbiologie is het gebruikelijk om het gedrag van mensen met andere primaten te vergelijken.
“Het gedrag van mensen wordt door simpele mechanismes gedreven. De regel is dat als je dezelfde patronen in gedrag ziet bij verschillende soorten, de onderliggende mechanismen vergelijkbaar zijn . Bij chimpansees zijn de mechanismes al uitgebreid onderzocht. Bij chimpansees komt troostgedrag na agressie voort uit empathie. Bij mensen waarschijnlijk dus ook. En ook net als chimpansees troosten volwassen mensen vooral verwanten. Omdat ze zich beter in hen kunnen inleven.”