Gisterenmiddag verrichtte onderzoeksfinancier NWO de feestelijke aftrap van de Nationale Wetenschapsagenda. Heel even raakten de gemoederen wat verhit, maar pas op het laatste moment.
Veel onderzoekers, uit allerlei disciplines, zijn afgekomen op de bijeenkomst in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam. Het is heel warm, in de ontvangstruimte staan water en glazen. Maar in de grote zaal zelf is het koel, zoals iedereen bij binnenkomst opgelucht vaststelt – vooral de mannen in pak.
De bijeenkomst is tot in de puntjes voorbereid met projecties van mooie foto’s en overzichtelijke sheets. Een vrolijke dagvoorzitter praat het programma aan elkaar. Het lijkt een PR-bijeenkomst met als voornaamste boodschap: geen zorgen, we weten wat we doen.
Vragen
De Nationale Wetenschapsagenda is voortgekomen uit de vragen die iedereen (burgers, instanties, bedrijven en onderzoekers zelf) aan de wetenschap mocht stellen. Allerlei bekende Nederlanders werkten eraan mee, ook De Wereld Draait Door besteedde er aandacht aan. Dat was drie jaar geleden.
Er kwamen maar liefst 11.700 vragen binnen, die werden ingekookt tot 140 verschillende vragen. Daaruit zijn weer 25 deelgebieden (‘routes’) gedestilleerd. Er worden grote thema’s aangesneden, zoals de transitie naar schone energie, de veerkracht van samenlevingen en de bouwstenen van de materie.
De rode draad: samenwerking over de grenzen van disciplines heen. Bij zulke grote onderwerpen heb je niet genoeg aan één discipline. Nu mogen ‘consortia’ van wetenschappers aan de slag gaan en geld aanvragen bij NWO.
Bemoedigende woorden
Minister Ingrid van Engelshoven is natuurlijk ook bij de aftrap aanwezig. Ze spreekt ten overstaan van alle wetenschappers bemoedigende woorden over wetenschap en nieuwsgierigheid. Wetenschappers durven tenminste te zeggen dat ze iets niet weten, prijst ze. Dat zouden politici ook weleens mogen doen!
Ze neemt de gelegenheid te baat om haar eigen rol te onderstrepen. De minister van wetenschap moet immers geld regelen voor de wetenschap, zegt ze. “Dat is gelukt.” Zeventig miljoen euro is er dit jaar beschikbaar voor de Nationale Wetenschapsagenda en dat bedrag loopt op naar 130 miljoen vanaf 2020.
Later op de middag, als de minister al weg is, zal NWO-voorzitter Stan Gielen zeggen dat die zeventig miljoen nu nog niet verdeeld kan worden. NWO heeft er meer tijd voor nodig om het zorgvuldig te doen. Er komt een call, waarvan de uitkomst pas in april volgend jaar bekend wordt.
Maar het mag de pret niet drukken: het is toch veel geld. En iedereen op het podium benadrukt hoe bijzonder het is dat burgers zomaar allerlei vragen mochten stellen. Het is een agenda van de samenleving zelf, is de portee.
Maar die vragenstellers wisten misschien niet allemaal dat ze meewerkten aan de verdeling van onderzoeksgeld. In de wandelgangen vragen we minister Van Engelshoven ernaar. Toen al die vragen aan de wetenschap werden verzameld, werd er niet bij gezegd dat er ook geld van afhing. Waarom eigenlijk niet?
Niet hardop
“Ik denk dat iedereen wel begrijpt dat een agenda altijd tot verdeling van geld leidt”, antwoordt ze. “Misschien is het niet zo hardop gezegd, ook omdat het geld er toen nog niet was.” Nu is het geld er wel. “De wetenschapsagenda is een heel mooie basis om een deel van de middelen voor wetenschap te verdelen.”
Zou wetenschapsgeld democratischer verdeeld kunnen worden? De D66-minister denkt even na. “Ik denk het niet, want kwaliteit moet wel altijd leidend blijven. Er is een orgaan nodig met verstand van zaken, dat kan beoordelen: is dit een goed onderzoeksvoorstel? Dat is nou niet iets wat je in de samenleving kunt leggen.”
Nu is er volgens haar een goede balans gevonden tussen maatschappelijk draagvlak voor de wetenschapsagenda, de kennis van zaken die allerlei coalities van wetenschappers met zich meebrengen, en het vermogen van NWO om onderzoeksvoorstellen te beoordelen.
Trots zeggen de betrokkenen dat het buitenland met bewondering toekijkt. België schijnt aan een eigen wetenschapsagenda te beginnen en ook andere landen hebben belangstelling. Alexander Rinnooy Kan, in het begin een van de drijvende krachten achter de agenda, hoopt zelfs op een Europese versie.
Bedrijfsleven
Pas aan het eind, als NWO-voorzitter Stan Gielen wat details uit de doeken heeft gedaan, komen er kritische vragen: wie gaan eigenlijk de aanvragen beoordelen? Gielen weet het nog niet precies, want er zijn mensen met een brede kijk nodig. Gewone peer review is misschien minder geschikt. Je zou er ook iemand uit het bedrijfsleven bij kunnen halen.
“Nul vertrouwen!” roept een man in de zaal. Anderen klinken welwillender, maar vragen wel of NWO bij de beoordeling van aanvragen een voorkeur zal hebben voor onderzoekers die al lang en breed bij de wetenschapsagenda betrokken zijn. Nee, zegt Gielen beslist. “Al kan ik me voorstellen dat ze inhoudelijk wel een voorsprong hebben.”
Het gaat om veel geld, dat op een nieuwe manier wordt verdeeld (uniek in de wereld, zeggen ze bij NWO) en het programma moest heel snel worden gemaakt: misschien is NWO wel iets vergeten of ziet de onderzoeksfinancier iets over het hoofd. “Als dat zo is, vraag ik bij voorbaat uw vergeving”, grapt Gielen tegenover de zaal. En dan wordt het voor de volgende ronde aangepast, belooft hij.