Wat volgens de ov-bedrijven onmogelijk was, gaat toch gebeuren: een deel van de verlopen ov-studentenkaarten wordt straks automatisch gedeactiveerd. Daarmee komt er waarschijnlijk een einde aan de hoge boetes die studenten nu betalen.
Het is de politiek een doorn in het oog dat studenten de ov-bedrijven jaarlijks tientallen miljoen euro’s aan boetes betalen als ze hun ‘studentenreisproduct’ te laat stopzetten. Waarom wordt het niet automatisch geblokkeerd zodra de student er geen recht meer op heeft, vroeg de Tweede Kamer zich af.
De ov-bedrijven hebben altijd volgehouden dat dit technisch niet kon, maar er wordt nu onderzocht of het mogelijk tóch haalbaar is. De NS past momenteel haar software aan, meldt minister Van Engelshoven aan de Tweede Kamer.
Zwarte lijst
Het gaat om een proef met een zogeheten onbeperkte blacklist. Een zwarte lijst met geblokkeerde ov-kaarten bestaat al, maar die heeft tot nu toe onvoldoende ruimte voor alle verlopen studentenkaarten, zegt de NS. Als de proef slaagt en een oud-student checkt in, dan wordt het reisproduct gedeactiveerd en is het ook bij andere vervoersbedrijven ongeldig. De student kan dan dus geen boete meer krijgen.
In de tussentijd moeten andere maatregelen het aantal boetes terugdringen, meldde de minister eerder al. Zo wordt de capaciteit van de blacklist nog voor het eind van het jaar verdubbeld en treedt er volgend jaar een systeem in werking waarbij verlopen studentenreisproducten rouleren op de blacklist. Reizen met een verlopen kaart wordt dan een kansspel: check je in op een dag dat jouw kaart toevallig op de lijst staat, wordt die gedeactiveerd en is hij dus ook bij andere vervoersbedrijven ongeldig. Staat je kaart niet op de lijst, dan kun je gewoon reizen, maar krijg je later wel een boete.
Wantrouwen
Ook de termijn waarbinnen studenten een boete kunnen krijgen wordt verkort: van twaalf naar negen maanden. Later wil Van Engelshoven bekijken of de termijn nog verder kan worden teruggebracht naar zes maanden. Studenten hebben bovendien tien dagen tijd om hun reisproduct stop te zetten en niet meer zoals eerst vijf werkdagen. Als het goed is, gaan de nieuwe regels op 1 januari 2019 in. Maar eerst gaat het wetsvoorstel naar de Raad van State, die er advies over geeft. Daarna mogen de Tweede en Eerste Kamer zich erover buigen.
Dat belooft een interessant debat te worden, want in de Tweede Kamer heerst wantrouwen. Men vindt het moeilijk te geloven dat het automatisch stopzetten technisch niet mogelijk is. De ov-bedrijven hebben de afgelopen jaren bepaald geen haast gemaakt met technische verbeteringen, die een einde hadden kunnen maken aan de torenhoge boetes, bleek uit een reconstructie van het HOP.
Op de rem
Oplossingen zoals de roulerende blacklist hadden inderdaad al eerder kunnen worden bedacht, zegt universitair docent Jasper van Kuijk van de TU Delft. De voormalig coördinator van het OV-chipkaart Afstudeerlab, waar studenten en onderzoekers aan verbeteringen voor ov-betalen werkten, oordeelt hard over vervoersbedrijven, die jaarlijks tientallen miljoenen verdienden aan de boetes van studenten. “Ze hebben bij iedere aanpassing die de boetes zou terugbrengen keihard op de rem getrapt. Maar ja, de motivatie om er iets aan te doen was voor hen natuurlijk ook niet groot.”
Ook het ministerie heeft het volgens Van Kuijk lang laten afweten. “Het is mooi om te zien dat Van Engelshoven haar verantwoordelijkheid neemt en met oplossingen komt.” De onderzoeker is vooral te spreken over de “integrale aanpak” van de minister. “Ze heeft niet alleen gekeken naar het automatisch stopzetten, maar ook naar een eerlijker boetesysteem en betere communicatie van DUO met de studenten, zodat ze weten dat ze hun ov-kaart moeten stopzetten. Maar dat had natuurlijk ook al negen jaar geleden kunnen gebeuren.”