Twee organisatieantropologen zien hun onderzoek dieper en dieper wegzakken in een lange winterslaap. ‘Wij krijgen steeds complimenten over onze inzet voor het onderwijs, maar we hebben ook perspectief nodig om ons ingeslapen onderzoek weer wakker te schudden’, schreven Harry Wels en Frans Kamsteeg in een ingezonden brief aan Ad Valvas.
Jullie klommen in de pen, want jullie zijn op. Begrijp ik dat goed?
Wels: “Nou, het komt inderdaad voort uit heel veel gezoom en heel veel pogingen om alles heel goed te laten lopen wat betreft het onderwijs. En dat is terecht, want studenten hebben het slecht, die verdienen daarom heel veel aandacht, en het onderwijs verdient heel veel aandacht. Maar ik heb het laatste jaar onderzoek niet werkelijk op de agenda zien staan, niet bij de afdeling, niet bij de faculteit, niet bij de universiteit.”
Harry Wels en Frans Kamsteeg zijn hoofddocenten aan de afdeling Organisatiewetenschappen van de faculteit Sociale Wetenschappen. Ze doen etnografisch onderzoek naar onder andere de organisatie van het hoger onderwijs in Zuid-Afrika.
Kamsteeg: “Er wordt natuurlijk wel over gesproken, maar aan het zelf doen van onderzoek komen we gewoon niet toe. Dat is een verscholen waarheid. Misschien ligt het aan het type onderzoekers dat we zijn: met name voor onderzoekers die naar buiten moeten is dit een heel slechte tijd. Sociale wetenschappen is voor een groot deel mensen zien, spreken, meemaken, met al je zintuigen. Maar ik denk dat al het onderzoek dat teamwork is erg onder de pandemie lijdt. Deels door corona zelf, en deels doordat we zoveel meer tijd geven aan het door laten gaan van onderwijs, voor onze studenten.”
Wels: “We krijgen veel warme woorden, hoor. Het bestuur doet zo [hij maakt een hartje met zijn handen, red.], het faculteitsbestuur doet zo, we zijn allemaal helden ondertussen. Maar wij zouden weleens boter bij de vis willen. We hebben al dik een jaar geen onderzoek kunnen doen. Wij willen een gebaar, en ons voorstel is om onderzoekers na de pandemie drie maanden onderwijsvrij te geven.”
Maar de studenten hebben achterstanden in hun studie, hoe kunnen jullie nu over onderwijsvrij beginnen?
Wels: “Dit is ook achterstand! En het onderwijs heeft het ook nodig dat we weer onderzoek gaan doen. Een universiteit combineert onderzoek en onderwijs en het onderzoek informeert het onderwijs. Dus zeker als je een toekomst gaat schetsen en zegt dat de verdienste van corona is dat we het online onderwijs nu eindelijk hebben uitgevonden en dit blijft het, maak ik me daar grote zorgen over.”
Waar maakt u zich precies zorgen over?
Wels: “Dat het zo lekker is dat we alles online kunnen doen, dat we pedagogisch geen afweging maken en gewoon online door blijven gaan.”
‘Online onderwijs is pedagogisch minder goed. Ja, dat durf ik hardop met dubbele hoofdletters te zeggen’
Want online onderwijs is pedagogisch minder goed?
Wels: “Ja, dat durf ik hardop met dubbele hoofdletters te zeggen.”
Kamsteeg: “Ook omdat studenten ons dat heel graag horen zeggen. Ze komen amper hun bed uit voor een online sessie: dit is echt heel zwaar voor ze. Niet alleen het onderwijs is online, alles is online. Wij denken dat het funest is voor de academische vorming als je elkaar alleen nog maar online spreekt.”
Wels: “Pedagogisch leveren we momenteel in. Ik denk dat daar soms wat te makkelijk aan voorbij wordt gedaan.”
Wat kun je via online onderwijs dan niet goed doen?
Wels: “Het sensorische. Nabijheid, lichamelijkheid is een deel van onze communicatie. We zitten nu stil op een stoel, je ziet alleen elkaars buste en kunt niet bewegen. Ik kan zo niet interacteren. Het is allemaal heel tweedimensionaal.”
Kamsteeg: “Ook zien we elkaar uitsluitend in professioneel verband. College is ook daarbuiten een band opbouwen met je studenten. Dat lukt niet altijd met iedereen, maar die kans is veel groter als je elkaar echt ziet. Dit jaar hebben we dat zelfs extreem doorgevoerd, met een werkgroep op de geitenboerderij. Daar hadden we zoveel gelegenheid om mensen te zien. Daar zie je het verschil gemaakt worden.”
Wels: “En gewoon de geluksbeleving. Even niet over cijfers praten, maar genieten dat ze studeren, heerlijk dat ze met elkaar mogen praten, het met elkaar oneens zijn, lachen om een grapje, samen koffie drinken. Dat menselijke wordt eruit gesloopt op deze wijze.”
Onderwijsvrij dus. Wie moeten dat allemaal krijgen?
Wels: “Weet je voor wie het ook ongelooflijk geldt? PhD’s en postdocs die ons type onderzoek doen, die helemaal klem zitten en geen verlenging krijgen van hun aanstelling, die zijn nog veel meer de sjaak.”
Kamsteeg: “Hoe kunnen zij een academische carrière opbouwen als ze geen onderzoek kunnen doen? Het bestuur kan er niks aan doen dat wij corona hebben. Maar oog hebben voor deze werkelijkheid is waar het ons om gaat.”
Maar hoe moet het dan met het onderwijs als alle onderzoekers vrijgesteld zijn?
Wels: “Roosteren. Niet iedereen krijgt het meteen. Maar als je het hebt over perspectief bieden: ik vind dat op het terrein van dit type onderzoek geen enkel perspectief geboden wordt. Ik weet nu al hoe het gaat: dan is dit afgelopen en dan denderen we gewoon verder in de trein. En dat ik dan anderhalf jaar onderzoek verloren heb, is bijzaak.”
Kamsteeg: “Er zijn vast nog wel managers te vinden die kunnen organiseren, schrijven we in onze brief. Dat is een beetje ironisch. Ook de managers hebben het druk: het online onderwijs moet ook georganiseerd worden. Maar het kan natuurlijk wel. En als je iets wilt goedmaken, zul je er ook wat geld voor over moeten hebben. Want als je op een ander moment je onderwijs weer moet inhalen, is het geen compensatie.”
Wels: “Het zal de arbeidssatisfactie, het gevoel van werkdruk en waardering zeker ten goede komen.”
***
‘Beter rendement betekent geen verbetering van het onderwijs’
Wels, die in zijn onderzoek onder andere focust op diversiteit in het hoger onderwijs in Zuid-Afrika, vertelt over een initiatief van zijn Zuid-Afrikaanse collega’s. Die stuurden een open brief naar verschillende nationale kranten waarin ze zich uitspreken tegen universiteitsbesturen die het online onderwijs zo’n goede ontwikkeling vinden en jubelen dat de rendementscijfers hoger zijn dan ooit tevoren.
‘Onder deze kille cijfers van rendement gaat ongelooflijk veel leed schuil’
Wels: “De collega’s van ons in Zuid-Afrika willen waarschuwen dat je dit niet mag zien als verbetering van de pedagogiek of beter onderwijs. Omdat er onder deze kille cijfers van rendement ongelooflijk veel leed schuilgaat. Plus dat het zich vooral richt op de mensen die wel goede computers hebben en in een omgeving zitten waar je online onderwijs kúnt volgen, met goede wifi, beschikking over boeken en online bronnen, waardoor de apartheid die ze dachten afgeschaft te hebben voor een deel via het online onderwijs weer terugkomt.”
“Zo’n bericht, daar was ik ontroerd van. Ze publiceren dat om het managerialism – van, is het niet heerlijk dat we het allemaal online kunnen doen? Dan hebben we ook geen gezeur bij de ingang en geen protesten; het kost ook misschien nog wel minder – om daarvoor te waarschuwen. Wij willen ons aansluiten bij zo’n geluid.”
Kamsteeg: “Het was natuurlijk allemaal begonnen om drie maanden onderwijsvrij te krijgen, Harry. Maar dit verhaal zit er wel onder.”
Wil je meer weten over het onderwijs van Kamsteeg en Wels? Bekijk dan hun filmpje over de ‘wilde pedagogiek’ op de geitenboerderij.