“Zowel in het liberale Westen als in de islamitische wereld bestaat de misvatting dat vrijheid van meningsuiting draait om het recht op belediging”, zegt theoloog Razi Quadir, die afgelopen maandag promoveerde op een proefschrift waarin hij de vrijheid van meningsuiting in liberale democratieën vergelijkt met die in de islam. “Historisch gezien is dat onjuist. De functie van vrije meningsuiting is een afgeleide van vrijheid van geweten, een westers Verlichtingsprincipe, bedoeld ter verbetering van de maatschappij en het individu.”
Razi Quadir is theoloog, universitair docent en vrijgevestigd geestelijk verzorger. Hij heeft een Indiase vader en een Nederlandse moeder.
Dat is volgens Quadir in de islam niet anders. “Conceptueel is er op het gebied van vrije meningsuiting niet zo heel veel verschil tussen het liberale Westen en de islam. Als die vrijheid bepaalde doelstellingen heeft, zoals waarheidsvinding en zelfontplooiing, burgerparticipatie en democratische controle, Isaiah Berlin noemt dat positieve vrijheid, dan vind je die ook in de islam. De islam kent enkele principes die belangrijk zijn voor het functioneren van islamitische instituten: ḥisba, de plicht om goed te doen en het slechte te verbieden, nasīha, oprecht advies, shūra, wederzijds overleg, en ijtihād, onafhankelijk redeneren. Die principes zouden niet werken; er zou geen oprecht advies mogelijk zijn als mensen zich niet vrij zouden kunnen uiten.”
In het algemeen zijn de verschillen tussen het Westen en de islam minder groot dan breed wordt aangenomen, vindt Quadir. “Het is onzin om te zeggen dat de islam geen vrijheid van meningsuiting heeft.”
‘Het is onzin om te zeggen dat de islam geen vrijheid van meningsuiting heeft’
Gemeenschappen met een dikke moraal
Er zijn grenzen aan de vrijheid van meningsuiting in de islam, maar die zijn er in het Westen ook, laat Quadir in zijn proefschrift zien. “Ik behandel een aantal Europese rechtszaken waaruit heel duidelijk blijkt dat er beperkingen zijn. Begin jaren 90 werd in Oostenrijk bijvoorbeeld een film verboden, Das Liebeskonzil, omdat die blasfemisch zou zijn. De zaak werd voor het Europese Hof van de Rechten van de Mens gebracht en dat ging mee in het vonnis van de Oostenrijkse rechters. Nu denk ik niet dat een dergelijke film in Nederland of Engeland ook verboden zou worden, maar deze zaak laat zien dat het Europese Hof sterk rekening houdt met de historische context van specifieke lidstaten.”
En er zijn meer grenzen: “Oproepen tot geweld zijn sowieso verboden in Europa, maar vaak wordt de grens ook al gelegd bij tweespalt zaaien en verstoring van de openbare orde en dat soort dingen”, aldus Quadir. “Politici als Jean-Marie Le Pen worden gewezen op verantwoordelijkheden. Le Pen is veroordeeld wegens haatzaaien, in weerwil van het feit dat politici geacht worden meer ruimte te hebben wat hun uitingen betreft.”
‘Le Pen is veroordeeld wegens haatzaaien’
Wat uitingsvrijheden betreft kan er in het Westen wel meer dan in islamitische samenlevingen, beaamt Quadir. “Islamitische landen zijn vaak wat we in de sociologie noemen thick moral communities, gemeenschappen met een dikke moraal. Daar moet je meer rekening houden met de gemeenschap, terwijl westerse landen, die vaak een thin morality hebben, een dunne moraal, meer gericht zijn op individuele rechten. Maar de rechter moet er niet alleen op toezien dat die individuele rechten worden gewaarborgd, maar ook dat die individuele rechten niet met elkaar gaan botsen. Daar beginnen zich de grenzen vaak af te tekenen. Want de verticale verhouding tussen de overheid en de burger, met grondrechten en dergelijke, die is meestal wel helder. Maar de verhoudingen tussen de burgers onderling – de horizontale – die zijn vaak minder duidelijk.”
“Vrijheid van meningsuiting gaat twee kanten op”, betoogt Quadir. “Je kunt die gebruiken om iemands menselijke waardigheid helemaal af te breken, zoals met hate speech. In zijn boek The Harm in Hate Speech betoogt Jeremy Waldron dat je met hate speech iemands menselijke waardigheid helemaal de grond in boort. Maar je kunt de vrijheid ook gebruiken om de menselijke waardigheid juist te beschermen of te herstellen. In de islamitische wereld wordt daarop de nadruk gelegd.
Mohammed-cartoons
Hoe zit dat met de islam in Europa? Daar blijken de Europese opvattingen over vrijheid van meningsuiting vaak te botsen met die van moslims, met vaak tragische gevolgen, zoals bijvoorbeeld met Theo van Gogh en de Franse docent maatschappelijke vorming Samuel Paty, die op straat onthoofd werd omdat hij in de klas twee Mohammed-cartoons had laten zien.
‘Islamkritiek wordt gezien als een aanval op het collectief’
“Enerzijds zie je dat moslims hier deel uitmaken van de liberale samenleving”, zegt Quadir. “Tegelijkertijd heerst bij bepaalde moslims wel een collectivistische gedachte, het idee van de islam als een aparte maatschappij in de maatschappij met een dikke moraal, waarbij islamkritiek wordt beschouwd als een aanval op het collectief.” Maar moslims die het recht in eigen hand nemen, zijn volgens Quadir ook in overtreding van de islamitische wet. “De islam verbiedt het mensen om eigen rechter te spelen, dan zou het chaos worden, fitna, en met name salafisten zijn daar allergisch voor.”
Waarom maken moslims zich eigenlijk drukker om cartoons dan om politici als Wilders en Le Pen, die een daadwerkelijke bedreiging voor hun gemeenschappen vormen? “Sterker nog, moslims hebben er zelfs minder moeite mee als Allah wordt beledigd dan de profeet”, antwoordt Quadir. “De redenatie erachter is dat Allah zich kan verdedigen en de profeet niet. Daarom zien veel moslims zich geroepen om de eer van de profeet te beschermen.”
Doodstraf op afvalligheid
De profeet zelf stelde volgens Quadir vooral grenzen aan de vrijheid van meningsuiting wanneer hij bepaalde uitingen als een politieke bedreiging zag. Hij liet een dichter ter dood brengen die hem bespotte.
“Dat heeft meer met afvalligheid te maken”, stelt Quadir. “Ik bekijk in mijn proefschrift verschillende van zulke gevallen en daarbij blijkt steeds weer dat het om veel meer ging dan afvalligheid, maar ook om moord en dergelijke.”
‘De islam is nu een wereldreligie met meer mensen die zich tot de islam bekeren dan eruitstappen’
Iemand die blasfemie pleegt, is volgens de klassieke islamgeleerden tevens een afvallige, legt Quadir uit. “Afvalligheid wordt ook vandaag de dag meer als een politieke dan een religieuze misdaad gezien die de islamitische staat in gevaar brengt, een vorm van hoogverraad. Dat vind ik zelf een onhoudbare redenatie, omdat de islam nu natuurlijk niet meer zo kwetsbaar is als 1400 jaar geleden, toen die nog in de vormingsfase zat. De islam is nu een wereldreligie met meer mensen die zich tot de islam bekeren dan er uitstappen.”
Quadirs promotieonderzoek bevat een hoofdstuk over afvalligheid. “De Koran zegt niks over een wereldse bestraffing van afvalligheid, en in principe gaat de Koran voor de overleveringen die na de dood van de profeet zijn opgeschreven. Er zijn islamitische rechters die over de doodstraf op afvalligheid zeggen dat als dat zo belangrijk geweest was, dat wel zou zijn geopenbaard in de Koran. Er zijn vanaf het begin van de islam geleerden geweest die hebben betoogd dat afvalligheid niet bestraft moet worden omdat een afvallige zijn verdere leven de kans moet hebben om weer tot inkeer te komen. Daar volgt dus uit dat hij niet kan worden bestraft.”
‘Als moslim ben je slechts een boodschapper’
Bovendien staat in de Koran dat er geen religieuze dwang mag zijn. “Er staan meer dan tweehonderd verzen over vrijheid en keuzevrijheid in de Koran”, aldus Quadir. “Er wordt constant op gehamerd dat je als moslim slechts een boodschapper bent en dat het aan de mensen zelf is of ze willen toetreden tot de islam of niet.”
Harris Sultan heeft een prima filmpje samengesteld waaruit blijkt dat uw interpretatie van kritiek op de islam volledig langs de waarheid gaat.
https://www.youtube.com/watch?v=bu8YF9zrz80
Apostate Prophet is een website die die met quotes uit de koran heel wat wetenschappelijker laat zien dat uw ideeën berusten op leugens van moslims om hun ideologie mooi voor te spiegelen.
https://www.youtube.com/watch?v=tpevuHQAf5M
Zeer verontrustend dat u zich docent van een universiteit noemt van een intolerante ideologie.
De beschrijving van tolerantie ten opzichte van algemeen geldende verschillen van inzicht, zegt niets over tolerante op individuele vrijheden in het privé domein van een islamitische familie. Hoe vaak komt het bij moslims voor dat je wordt verstoten uit eigen familie wanneer je overstapt op een ander geloof of een relatie hebt met iemand die niet moslim is? Hoeveel vrijheid kent de moslim in onze westerse samenleving momenteel?