Jaarlijks reikt de VU twee Societal Impact Awards uit: voor een junior en een senior wetenschapper die maatschappelijk relevant onderzoek doet. Maandag 21 oktober worden tijdens de Dies Natalis de winnaars bekendgemaakt. Advalvas vroeg de zes genomineerden naar de impact van hun onderzoek.
Piet Rietveld (o.a. files, verkeersveiligheid) | Hans Koster (o.a. leegstand kantoren, woningnood) | Koos Bosma (o.a. oude monumenten nieuw leven inblazen) | politicoloog Frank Biermann (hoe de politiek milieuproblemen kan aanpakken) | fysisch geograaf Hans de Moel (overstromingsrisico’s) | Ellen Driessen (depressietherapie)
Piet Rietveld
hoogleraar vervoerseconomie,
senior genomineerde
‘Hopelijk leidt ons onderzoek tot betere beslissingen’
Vervoerseconomen leveren belangrijke bijdragen aan maatschappelijk urgente kwesties als het fileprobleem. Maar al leveren ze het wetenschappelijke bewijs dat bijvoorbeeld rekeningrijden een effectief middel is tegen files, dan nóg kan de politiek beslissen het niet in te voeren.
“Daar moet je als wetenschapper ook niet van schrikken”, zegt hoogleraar vervoerseconomie Piet Rietveld. “Voor beleid is meer van belang dan alleen de puur economische aspecten. Dus komt het voor dat de politiek niet doet wat jij vanuit je vakgebied verstandig vindt. Zeker als je pleit voor belasting: die wordt nou eenmaal minder sympathiek gevonden dan subsidie.”
Grote impact
Toch is de maatschappelijke impact van Rietvelds werk en dat van zijn collega’s groot. “We worden gevraagd voor commissies, gebeld door de media en door belangengroepen. Er wordt wel naar ons geluisterd.”
Minder verkeersdoden
En er zijn succesverhalen, zegt Rietveld. “Neem de verkeersveiligheid: die is de afgelopen decennia spectaculair verbeterd, van 3300 naar 650 verkeersdoden per jaar, terwijl er wel drie keer zoveel auto’s rondrijden. Nu wil ik niet zeggen dat dat allemaal te danken is aan vervoerseconomen. Maar we ontwikkelden in ons onderzoek wel de kengetallen voor de baten van verkeersveiligheid die worden gebruikt om te bepalen of allerlei verkeersmaatregelen, zoals rotondes en verkeersdrempels, verstandige maatregelen zijn.”
Dienstregeling
Rietveld doet met collega´s onderzoek op uiteenlopende terreinen: van de risico’s van overstromingsgebieden (hoe hoog moeten de dijken zijn?) tot de kosten van onverwachte vertragingen. “Reizigers anticiperen op mogelijke vertragingen als ze per se niet te laat willen komen, bijvoorbeeld als ze naar Schiphol gaan. Als het dan meevalt met de vertraging, komen ze echter veel te vroeg. Partijen als de Nederlandse Spoorwegen, Prorail, Rijkswaterstaat en Schiphol worden graag met inzichten uit de wetenschap verrijkt om de betrouwbaarheid van hun diensten op het juiste niveau te brengen.”
Debat in de media
Zichtbaar is ook de bijdrage aan het debat in de media, die Rietveld bellen als er weer eens een kwestie speelt rond bijvoorbeeld aanbestedingen in het openbaar vervoer. “Zo voeg je kennis toe aan dat debat en hopelijk leidt dat tot betere beslissingen.” (PB)
Hans Koster
Hans Kosterruimtelijk econoom
junior genomineerde
‘Wij verzamelen handige informatie voor gemeenten en ontwikkelaars’
“Waarom willen burgers ergens wonen, en waarom kiezen bedrijven voor een bepaalde plek om zich te vestigen? Ik heb in mijn proefschrift geprobeerd een aantal aspecten van die vraag te kwantificeren. Dat is belangrijk, want in het ruimtelijke-ordeningsbeleid komt steeds meer nadruk te liggen op de vraag van de markt. Als we die vraag duidelijker hebben, weten we waar we in de toekomst bedrijventerreinen en woonwijken moeten ontwikkelen. Over wat die vraag beïnvloedt weten we eigenlijk niet zo veel.
Rijke mensen houden van erfgoed
“Ik heb bijvoorbeeld gekeken naar het belang van cultureel erfgoed. Dat blijkt vooral een factor te zijn bij rijke mensen. Die willen in historische centra wonen, wat de prijs van huizen opdrijft. Ook al zouden armere huishoudens het kunnen betalen, ze geven hun geld liever aan andere dingen uit dan aan cultureel erfgoed.
Leegstand aanpakken
“Bij bedrijven is een belangrijke vestigingsfactor dat ze bij elkaar willen zitten, het agglomeratie-effect. Denk aan de Zuidas waar veel hoofdkantoren zijn gevestigd.
“Ook bereikbaarheid speelt een rol, maar dan vooral voor auto’s. Bedrijven en mensen hoeven niet per se dicht bij een treinstation te zitten, zoals nogal eens wordt gedacht. Bij stations staat bijvoorbeeld net zoveel kantoorruimte leeg als op andere plaatsen. Leegstand wordt een steeds groter probleem. In Amsterdam gaat het al om 20 procent van de kantoorruimte. Maar de Zuidas doet het een stuk beter dan Sloterdijk en Diemen, waar de leegstand al rond de dertig procent is.
Handige informatie voor gemeenten
“Mijn proefschrift heeft veel aandacht gekregen op internet en in kranten, vooral het feit dat ook bij grote treinstations kantoren leeg staan. Ik heb een website met veel informatie. Die kunnen gemeentes en andere partijen gebruiken bij het ontwikkelen van nieuwe plannen. Huisvesting van bewoners en bedrijven is natuurlijk economisch een heel belangrijk goed. Dus als vraag en aanbod beter bij elkaar aansluiten is dat pure winst.” (DdH)
Koos Bosma
Koos Bosmahoogleraar architectuurgeschiedenis en erfgoedstudies
senior genomineerde
‘Ik wil gebouwen revitaliseren’
“Ik ben van de ouwe meuk.” Hoogleraar architectuurgeschiedenis Koos Bosma is een toonaangevende onderzoeker op het gebied van cultureel erfgoed en ruimtelijke ordening, maar hij blijft bescheiden over zijn onderwerp.
Die oude stenen, daar maken burgers zich graag druk over. Wekelijks krijgt hij mailtjes van lokale actiegroepen die een gebouw willen redden. Volkomen uniek vinden ze zelf. Bosma stuurt ze altijd informatie. Soms blijkt half Nederland al met zulke panden vol te staan en verdwijnt het alsnog.
‘Ze willen je graag voor hun karretje spannen’
Geen probleem vindt hij. “Ik ga er niet over of iets gered of juist afgebroken wordt. Ik geef alleen maar informatie.” Meeprotesteren doet hij niet. “Ze willen je graag voor hun karretjes spannen en je naam als hoogleraar gebruiken.” Daar begint hij niet aan. “Daar raak je makkelijk verstrikt in.” Maar iedereen met vragen, mag hem mailen.
Nostalgie, daar heeft hij sowieso niet veel mee. “Waar verlangen die mensen eigenlijk naar terug? Huizen uit de jaren twintig en dertig zijn erg populair. Maar dan moeten die wel modern comfort hebben. Er is geen sprake van dat bewoners zich aanpassen aan de norm van de tijd. Zulke gevoelens zijn dubbelzinnig.”
Nieuwe zin geven aan een oud gebouw
Puur alleen het redden van monumenten vindt hij niet interessant, revitaliseren wel. “Het gaat erom dat je oude dingen nieuwe zin kunt geven.” Dus begeleidt hij vier stagiaires van de master erfgoedstudies die bij de Rijksgebouwendienst aan het werk zijn. Vanwege bezuinigingen worden er achthonderd panden afgestoten. Die moeten mét winst verkocht worden. Een koepelgevangenis of oud ziekenhuis op Funda zetten, werkt dus niet. Daarom zoeken de studenten uit wat de cultuurhistorische waarde en de gebruiksgeschiedenis van de gebouwen is.
“Zij onderzoeken of er een transformatie mogelijk is. Waar er gebouwd en waar er gebroken kan worden.” Van zo’n koepelgevangenis zou je een jeugdherberg of een conservatorium kunnen maken.” (FB)
Ellen Driessen
Ellen Driessenpsycholoog
Junior genomineerde
‘Ik wil de effectiviteit van psychotherapieën verbeteren’
“Psychodynamische therapie wordt van oudsher veel toegepast als behandeling voor depressie, maar naar de effectiviteit ervan is weinig onderzoek gedaan. De methode komt voort uit de theorieën van Freud en richt zich op het verkrijgen van meer inzicht in de achtergrond van de depressie. Ik heb psychodynamische therapie vergeleken met de modernere, en momenteel veelgebruikte, cognitieve gedragstherapie onder 341 patiënten met een depressie. Bij cognitieve gedragstherapie gaat het om het leren vervangen van negatieve gedachten door meer realistische gedachten en het oefenen van ander gedrag. Ondanks dit verschil in benadering bleken de psychotherapieën qua effectiviteit niet van elkaar te verschillen.”
Therapie op maat
“Wel vonden we aanwijzingen dat voor bepaalde subgroepen patiënten de ene therapie duidelijk effectiever is dan de andere. Door verder onderzoek te doen hiernaar kunnen mensen met een depressie in de toekomst hopelijk een specifiekere behandeling krijgen. Dat is belangrijk, want kortdurende therapieën leiden bij veel mensen wel tot vermindering van de klachten, maar zijn vaak onvoldoende om volledig van de depressie te herstellen.”
“Verder wordt vaak gedacht dat psychotherapie weinig effect heeft bij mensen met ernstige depressieve klachten, maar mijn analyse van bestaande wetenschappelijke studies biedt aanwijzingen dat psychotherapie juist wél werkt.”
Veel leed en schade
“Het doel van mijn onderzoek is het verbeteren van de effectiviteit van de behandeling van mensen met een depressie, want die is nog lang niet optimaal. En dat terwijl depressie de meest voorkomende psychische aandoening is, die veel leed en schade aanricht. Ongeveer één op de zes mensen, vrouwen veel vaker dan mannen, krijgt er tijdens zijn of haar leven mee te maken.”
Toepasbare inzichten
“Naar aanleiding van mijn promotie is een symposium georganiseerd voor onderzoekers en behandelaren. Het hoofdstuk over psychodynamische therapie is gepubliceerd in het American Journal of Psychiatry. Dit is belangrijk, de inzichten uit mijn onderzoek kunnen dan ook worden toegepast!” (DdH)
Frank Biermann
Frank Biermannhoogleraar politicologie en milieubeleid
senior genomineerde
‘Milieu gaat ons politieke systeem op de kop zetten’
Het groeiende aantal scooters in Amsterdam is een milieuprobleem waarnaar Frank Biermann graag onderzoek zou doen: waarom is het sinds een paar jaar ineens hip om een scooter te hebben? Kun je een moment aanwijzen waarop dat gebeurde, een zogeheten ‘social tipping point’?
Meestal houdt Biermann zich trouwens bezig met de taaie besluitvormingsprocessen rond mondiale milieuproblemen, met al die issues die veel te groot zijn voor één land om aan te pakken en er daarom vaak zo bekaaid vanaf komen: zeespiegelstijging, opwarming, uitstoot. Hoe kun je de besluitvorming over die issues die ons allemaal aangaan beter maken?
Opgeknipte planeet
Maar milieuproblematiek is ook vaak lokaal: scooters in Amsterdam, verwoestijning in Afrika, overstromingen elders. Ook in deze situaties beslissen bestuurders over de aanpak en ook hier kan veel verbeteren. Biermann ziet het als zijn taak als politicoloog om te onderzoeken hoe je het politieke systeem zo kunt inrichten dat die besluitvorming effectiever wordt. Want de nationale staten die we hebben geërfd uit de negentiende eeuw, zijn niet geschikt om de huidige problemen aan te pakken. Biermann: “Stel, je laat een alien van buiten daarnaar kijken. Die zal zich toch meteen afvragen waarom die betrekkelijk intelligente soort onze planeet heeft opgeknipt in bijna tweehonderd landen, die elk een compleet eigen organisatie hebben en vaak totaal langs elkaar heen werken!”
‘We moeten ons anders organiseren
Biermann is ervan overtuigd dat de issues die afkomen op ‘system earth’, zoals hij dat noemt, onze wereld zo fundamenteel zullen veranderen dat we ons wel anders moeten organiseren. De moeilijke vraag is natuurlijk: hoe dan? Dat is de vraagstelling van Biermanns onderzoek. Hij publiceert binnenkort een boek waarin hij mogelijke bestuursmodellen voorstelt waarin wereldburgers, belangenorganisaties, bedrijven en politieke instanties zich vertegenwoordigd voelen. Het blijft complex. Elk voorstel stuit weer op bezwaar van landen of andere instanties die aan macht moeten inleveren. “Maar de aarde is een gesloten systeem, dus we moeten er met z’n allen uitkomen”, aldus Biermann.
Vlees eten is het nieuwe roken
Omdat deze issues veel te groot zijn voor één wetenschapper alleen richtte Biermann Earth System Governance op: een wereldwijd netwerk van sociale wetenschappers dat zich met milieuproblemen bezighoudt. Earth System Governance is onafhankelijk en adviseert instanties als de Verenigde Naties. Naast hun beleidsgerichte werk doen de sociale wetenschappers ook onderzoek naar gedragsveranderingen en of je die als beleidsmaker iets kunt bijsturen: “Als iedereen in Europa vegetariër zou worden, hebben we veel minder milieuproblemen”, noemt Biermann als voorbeeld.
Maar zo’n collectieve gedragsverandering kun je toch niet afdwingen? “Afdwingen niet, maar bij roken bijvoorbeeld is er iets gebeurd waardoor het ineens niet meer sociaal geaccepteerd was en nu bij die scooters zie je juist een omgekeerde beweging. Als we meer kennis zouden hebben van hoe zulke processen lopen, kun je die misschien inzetten om gedrag te veranderen”, denkt Biermann. Minder vliegen bijvoorbeeld, geen suv rijden en minder vlees eten. Op conferenties van Earth System Governance is het vegetarisme de norm: het standaardmenu is zonder vlees. “Als je per se niet zonder die T-bone steak kunt, moet je dat aanvragen. Dan ben jij de uitzondering. Daarmee geef je een belangrijk signaal”, aldus Biermann. (WV)
Hans de Moel
Hans de Moelfysisch geograaf
junior genomineerde
‘Ik maak een model om mogelijke schade bij overstromingen te kunnen schatten’
“De kans op overstromingen en de mogelijke gevolgen daarvan nemen de komende decennia toe. Je kunt niet eindeloos de dijken blijven ophogen. Bovendien blijft er dan nog een risico op een calamiteit. Men kan echter ook proberen de schade bij wateroverlast zo veel mogelijk te beperken. In mijn dissertatie heb ik modellen ontwikkeld waarmee je mogelijke schade kunt voorspellen.”
Betuwe onder water
“Die schade kan aanzienlijk zijn. In 1995 werd een kwart miljoen mensen in de Betuwe geëvacueerd omdat de dijken dreigden te overstromen. Uiteindelijk is het goed gegaan. Maar als het gebied werkelijk onder water was komen te staan, was de schade vele honderden miljoenen euro’s geweest.”
Plavuizen in plaats van parket
“Langs de Maas in Limburg zijn woonwijken in de uiterwaarden van de rivier gebouwd. Dat is achteraf gezien natuurlijk niet zo slim, maar heeft wel laten zien dat je met vrij eenvoudige ingrepen de schade kunt beperken. Leg bijvoorbeeld geen parket op de vloer op de benedenverdieping, maar plavuizen.
“Je hoeft niet gelijk allerlei nieuwe dijken te bouwen. Ziekenhuizen kunnen bijvoorbeeld noodaggregaten op het dak zetten, in plaats van in de kelder. Dan werken ze nog bij wateroverlast. Voor een stad als Amsterdam is het heel belangrijk te zorgen dat de infrastructuur, zoals electriciteit en watervoorziening, bij een overstroming blijft functioneren.”
Science Park loopt gevaar
“Trouwens, wat de universiteit betreft: het Science Park ligt op niet zo’n handige plek. Het ligt zeer laag gelegen langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Als deze overstroomt door een dijkdoorbraak bij de Lek, staat het Science Park onder water. Die kans is misschien niet zo groot, maar als het gebeurt is de schade gigantisch.”
Zelfs New York heeft interesse
“Verzekeraars hebben natuurlijk veel interesse in mijn proefschrift, maar ook overheden die toekomstplannen maken. En in het buitenland bestaat veel belangstelling voor mijn onderzoek, bijvoorbeeld in New York. Je kunt mijn modellen ook gebruiken om te kijken welke investeringen in het aanleggen van schadebeperkende maatregelen verantwoord zijn. Een waterkering bouwen lijkt duur. Maar als bij een overstroming de schade in de miljarden euro’s loopt, kijk je daar anders tegenaan.” (DdH)