Open acces wordt al in 2020 een voorwaarde voor wetenschapsfinanciers als NWO om subsidie toe te kennen. Dat is de kern van Plan S, opgesteld door speciale EU-gezant Robert Jan Smits. De grote onderzoeksfinanciers in elf Europese landen hebben afgesproken dat ze vanaf die datum alleen nog onderzoek financieren dat leidt tot publicaties in open-accesstijdschriften.
Dat gaat veel onderzoekers te snel, ze zijn bang dat ze niet meer kunnen publiceren in de best gewaardeerde tijdschriften van hun vakgebied en zien het als aantasting van hun academische vrijheid. Ruim duizend wetenschappers hebben inmiddels een protestbrief ondertekend, 344 van hen zijn Nederlands.
Geen onderscheid
‘Plan S ontwricht het evenwicht in de wetenschappelijke wereld’
Onder de ondertekenaars zijn ook wetenschappers van de VU, zoals Matthias Bickelhaupt, hoogleraar theoretische chemie: “Ik ben erg voor open access, maar Plan S ontwricht het evenwicht in de wetenschappelijke wereld.” Een van de problemen is dat Plan S geen onderscheid maakt tussen publicaties in tijdschriften van grote commerciële uitgevers, zoals Elsevier, en die in tijdschriften die worden uitgegeven door vakverenigingen. Die laatste categorie werkt ( in elk geval deels) met abonnementen. Publicatie in dergelijke tijdschriften zou volgens Plan S vanaf 2020 ook niet meer mogen. “In mijn vakgebied zijn die vakbladen de beste tijdschriften”, vertelt Bickelhaupt, “en ze hebben een gunstiger prijs-kwaliteitsverhouding dan de commerciële bladen, bovendien vloeit dat geld deels ook weer terug de sector in, er worden bijvoorbeeld congressen van betaald.”
Voldongen feit
Bickelhaupt vindt het jammer dat de opstellers van Plan S wetenschappers er niet in een eerder stadium bij hebben betrokken. “Ineens na de zomer lag dat plan er en zijn die afspraken een voldongen feit zonder dat we daar ooit over hebben kunnen meepraten en –denken”, zegt hij.
Initiatiefnemer van de protestbrief is Lynn Kamerlin, biochemicus aan de universiteit van Uppsala. Ook zij is voorstander van open access, maar de manier waarop Plan S, zoals het transitieplan heet, dat voorstaat, gaat te snel, vindt ze. Ze vreest dat Plan S ertoe leidt dat wetenschappers in 2020 niet meer kunnen publiceren in 80% van de wetenschappelijke tijdschriften, stelt ze in een interview met Nature. Ze hoopt dat het verbod om te publiceren in hybride tijdschiften (waarvan de artikelen deels in open acces te lezen zijn en deels niet) van tafel gaat in het plan. En dat de copyright-voorwaarden waaronder wetenschappelijke artikelen gedeeld moeten worden minder ruim zullen worden (waardoor artikelen bijvoorbeeld niet vrij zijn voor commercieel hergebruik, maar wel voor iedereen te lezen, WV.)
Veel goedkoper
Wetenschapsgeld zou niet naar de topsalarissen van dure CEO’s mogen gaan
Wetenschappers zouden plan S juist moeten steunen, vindt Gerard Meijer (oud-collegevoorzitter van de Radbouduniversiteit), die in 2015 de onderhandelingen met Elsevier deed namens de VSNU. Veel wetenschappers realiseren zich niet dat een artikel in een ouderwets wetenschappelijk tijdschrift gemiddeld 3800 euro kost, terwijl het in een open acces tijdschrift veel goedkoper kan, voor 2000 euro per artikel. Wetenschapsgeld zou niet naar de topsalarissen van dure CEO’s bij uitgeverijen mogen gaan, stelt hij in een reactie op ScienceGuide.