Met een avondvullend programma in een volle Westerkerk nam Joost de Vries in stijl afscheid van de VU. Zijn jaar als Vrije Schrijver zit erop. Gisteren rondde hij het officieel af met de Abraham Kuyper Lezing: Lof op de leugen. Bijgestaan door de gelauwerde auteur Adriaan van Dis en Piek Vossen, VU-hoogleraar computationele lexicologie. Van Dis mag de hard aan de weg timmerende De Vries eerst opwarmen. Dat de leugen regeert, kan niemand zijn ontgaan.
Van Dis lepelt moeiteloos talloze voorbeelden op, zoals het Jappenkamp. Wat heeft hij daarover gehoord? Niets dan sterke verhalen: leugens!
En zijn lezers willen bijna allemaal weten of zijn roman Ik kom terug (over de laatste jaren van zijn moeder) wel geheel autobiografisch is. “Als ik dan zeg dat ik bepaalde dingen verzonnen heb, om zodoende mijn moeders karakter meer recht te doen, zie je de teleurstelling van hun gezicht druipen. Ze willen kennelijk de waarheid, de bloederige waarheid!” roept Van Dis uit.
Tentamen kwijt
Een mooie opstap voor de lezing Lof op de leugen. De Vries liegt makkelijk en graag, over van alles en nog wat. De waarheid vindt hij niet zo interessant, wel eerlijkheid. Iemand uit het publiek vraagt om toelichting. “Kijk, jij kunt een aardig beeld van mij hebben, zonder dat ik jou hoef te vertellen wat ik allemaal doe en niet doe. De waarheid hoef je niet uit te spreken.” Met smaak vertelt hij de anekdote over een gerespecteerd docent van vroeger. Die gaf de tentamens terug en sloeg De Vries over, daar had hij geen tentamen van. “Meneerrrr!” riep Joost driftig. “Maar ik heb het wél gemaakt, ga thuis nog maar eens grondig zoeken.” De Vries schopte een hoop stennis en bleef die docent maar aan zijn kop zeuren over dat tentamen dat hij dus NIET gemaakt had! Om ervan af te zijn, zei de docent op een gegeven moment: “Ik heb het gevonden, je hebt een 7,5.” Een zouteloos cijfer, vond De Vries. En heel malicieus vroeg hij toen nog: “Mag ik het inzien om te leren van mijn fouten?” De docent boog zich voorover en zei beslist: “Nee, dat mag jij niet.” En zo hielden hun leugens elkaar in bedwang.
Vrijheid
De grotere leugens komen ook nog langs: de bankiers van wie niet duidelijk is wat zij doen, wetenschapsfraudeur Diederik Stapel, de grote biefstukkoning van Amsterdam die paardenvlees bleek te serveren, wielerkoning Lance Armstrong die de boel belazerde. En ga zo maar door. De leugen is alomtegenwoordig. Maar daar hoeven we niet heel spastisch over te doen. Liegen hoort ook bij het sociale leven. Op een gegeven moment kijk je allemaal de andere kant op en dat weet je ook van elkaar omdat het te moeilijk is om wat er speelt te benoemen. Leugens, verzinsels kunnen – voor schrijvers – ook een reservoir, een bron van inspiratie en vrijheid zijn. “We liegen omdat we kwetsbaar zijn”, aldus De Vries. Applaus.
Leugenaars ontmaskerd
Na het bewieroken van de leugen geeft hoogleraar Piek Vossen tegengas. Hij waarschuwt dat alle leugenaars ontmaskerd zullen worden doordat alles transparanter wordt door de supersnelle voortschrijdende digitalisering. “Elke leugen wordt uiteindelijk blootgelegd”, zegt Vossen. De beide schrijvers luisteren beleefd, maar geven zich niet gewonnen.
Paasgeschenk ‘Geometrie’
Daarna speelt het VU-Kamerorkest werken van Sibelius en Prokofjev. Prachtig. Wanneer de torenklok tien uur slaat, houdt dirigent Daan Admiraal even stil. Dan overhandigt bestuursvoorzitter Jaap Winter de essaybundel Geometrie aan de Vrije Schrijver zelf. Die gaat over een journalist die de VN-compound in Goma bezoekt voor een reportage. Vooraf wordt hij gewaarschuwd niet met te westerse ogen naar Afrika te kijken en zijn zintuigen te wantrouwen.
Tot slot bedankt Winter De Vries omdat hij studenten en medewerkers aan het denken heeft gezet. “Wie weet aan het schrijven.”
Niña Weijers
Dit zal de nieuwe Vrije Schrijver Niña Weijers vanaf 1 mei op haar manier ook gaan doen, kondigt Winter aan: “Mensen aanzetten tot denken en schrijven.” Haar debuutroman De consequenties verscheen vorig jaar.