Voor ruimtelijk econoom Peter Nijkamp is het duidelijk: de VU staat zwaar weer te wachten nu het Openbaar Ministerie de anonieme klager wil vervolgen die hem en zijn promovenda Karima Kourtit het leven drie jaar lang heeft zuur gemaakt.
“Smaad is een misdrijf en dus heeft de VU een misdrijf gefaciliteerd.” Nijkamp redeneert aldus: door af te wijken van de regels en een anonieme klacht tegen Kourtit in behandeling te nemen, heeft de VU bijgedragen aan het onverkwikkelijke mediacircus dat daaruit volgde en waarin de anonymus steeds uitgebreidere beschuldigingen uitte. “Als de VU zich netjes aan de regels had gehouden, was de boel niet zo erg geëscaleerd.”
Over die regels verschillen de opvattingen. Het integriteitsorgaan Lowi verweet de VU al in een vroeg stadium dat ze een anonieme klacht in behandeling had genomen, de VU wees toen op een advies van Lowi om anonieme klachten per definitie op hun validiteit en toetsbaarheid te beoordelen. Inmiddels heeft ze de regels ten aanzien van anonieme klagers verscherpt. Maar al in een notitie van de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen uit 2001 staat onder meer dat anonieme klachten niet in behandeling kunnen worden genomen.
Medelijden met de VU
Kourtit zelf verwijst steeds naar haar advocaat en naar Nijkamp als we haar benaderen. Ze gaf wel een groot interview aan de Volkskrant, waarin ze beschrijft hoe alles precies ging met het afgelasten van haar promotie en wat dat met haar heeft gedaan. Wie volgens haar de anonieme klager is, wil ze tegen Advalvas niet zeggen, Nijkamp wil dat ook niet. Wel blijkt dat de vermoedens van Advalvas en die van Kourtit en Nijkamp in dezelfde richting wijzen. Volgens Nijkamp is er sprake van een collectief van VU-medewerkers.
Het is wrang, beaamt hij, dat het huidige college van bestuur geen aandeel heeft gehad in de hele affaire. Rector Vinod Subramaniam suggereerde onlangs nog dat de VU een volgende keer anders om zou gaan met een dergelijke zaak. “De daders liggen op het kerkhof, als ik het zo mag zeggen”, aldus Nijkamp. “Ik heb bijna medelijden met de VU, want wat doe je als de politie straks een aantal medewerkers oppakt?”
Onder andere de Volkskrant en NRC Handelsblad hebben Nijkamp en Kourtit in het begin hard aangepakt. Toch laten ze zich door juist die kranten interviewen. “We hebben erover gepraat”, zegt Nijkamp. Hij zegt enig begrip te hebben voor de Volkskrant. Met een bepaalde journalist van NRC wil hij nooit meer praten. Met De Telegraaf praat hij uit principe niet. “Advalvas heeft ook wel eens dingen geschreven die ik minder vond.”
Doelt hij op de vraagtekens die Advalvas zette bij de promotie, cum laude, van Karima Kourtit in Polen, koud een jaar nadat ze aan de VU was gepromoveerd, en met Nijkamp als promotor, terwijl hij zich aan de VU juist had moeten terugtrekken als promotor?
Psychologisch niet verstandig
“Meer mensen hebben me gezegd dat het psychologisch niet verstandig was, maar ik heb niks met psychologie te maken, ik doe aan wetenschap. En die promotie in Polen was wetenschappelijk van hoge kwaliteit, getoetst door een commissie van wetenschappers, volgens de conforme reguliere procedure.”
“De VU is volhardend geweest in haar gelijkhebberij”, zegt Nijkamp. “En ze dacht dat ze Kourtit wel even kon wegschoffelen. Maar Kourtit heeft een ontzettend sterk rechtvaardvaardigheidsgevoel, en ze vecht als een leeuw.”
Eer en goede naam
“De rechter vond dat de VU op grond van de eigen regels op zich wel anonieme klachten in behandeling mocht nemen, maar de manier waarop ze dat heeft gedaan, was onrechtmatig”, aldus Kourtits advocaat, Matthijs Kaaks. “De motieven hadden moeten worden onderzocht en de behandeling had vertrouwelijk moeten blijven, zonder daar mededelingen over te doen, zeker omdat de VU niet wist of de beschuldigingen juist waren. Dat heeft de VU nagelaten.”
De rechter stelt dan ook: ‘De VU heeft er actief aan bijgedragen dat, zelfs al voordat de onderzoeksresultaten bekend waren, de eer en goede naam van Kourtit werden aangetast’
De toenmalige rector, Frank van der Duyn Schouten, zei daarover dat hij niet inzag wat hij kon ondernemen. ‘Op de zeepkist gaan staan’ en scanderen dat verzoekster en haar promotor geen relatie hadden zou volgens hem ‘alleen maar contraproductief hebben uitgepakt.’
“Er moet natuurlijk ruimte zijn voor het aankaarten van misstanden aan de VU”, beaamt Kaaks. “Daar is ook een klokkenluidersregeling voor die het mogelijk maakt om vertrouwelijk een integriteitsmelding te doen. De anonieme klager wilde daar echter geen gebruik van maken omdat hij zelfs anoniem wilde blijven voor een vertrouwenspersoon. Dan hadden bij de VU toch meteen alarmbellen moeten gaan rinkelen.”
Overigens gingen indertijd bij de toenmalige decaan van Economie, Harmen Verbruggen, die bellen wel degelijk rinkelen. “Ik geloof dat er iemand bezig is ons zwart te maken en allerlei rottigheid rondstrooit. Ik vind dat heel kwalijk”, zei hij meteen al tegen Advalvas.
“De anonieme klager heeft zelf zijn beschuldigingen vervolgens actief verspreid en in de media gebracht, wat heeft geleid tot een publieke hetze”, aldus Kaaks. “Zo heeft hij zich zonder meer blootgesteld aan een aanklacht wegens smaad en laster.” De VU heeft dat volgens Kaaks “misschien uit angst” mede mogelijk gemaakt.
Beschuldigingen steeds ernstiger
Ook het feit dat zijn beschuldigingen steeds ernstiger werden, wordt de klager zwaar aangerekend. Evenals het moment waarop deze werden ingediend, twee maal vlak voor de promotie van Kourtit. “De derde klacht sloeg werkelijk alles, daarin beschuldigde hij Kourtit en Nijkamp zelfs van datafraude.”
Maar zo angstvallig als hij zijn anonimiteit bewaarde, zo slordig ging hij te werk bij het mailen van zijn klachten, blijkt uit het vonnis van de rechter die opdracht gaf tot zijn vervolging. Zijn IP-adres blijkt herleidbaar tot de VU en zelfs tot het thuisadres van een VU-medewerker.
Of de strafvervolging van de klager of klagers gevolgen zal hebben voor de VU zelf, zoals Nijkamp stelt, weet Kaaks niet. “Dat wordt pas duidelijk als de persoon van de verdachte bekend is en hij of zij een verklaring aflegt.”