Nee, Martin Slaman hoefde geen speciaal Hazmatpak aan toen hij een doos met tien ampullen zwaar water aan de Universiteitsbibliotheek overdroeg.
De kist heeft vooral waarde vanwege de connecties met het Duitse atoomprogramma in de Tweede Wereldoorlog. Hoewel zwaar water als moderator bij kernsplijtingsreacties gebruikt kan worden, is het zelf niet radioactief. Dus kon Slaman, onderzoeksingenieur bij de afdeling Natuurkunde, op zijn dooie gemak het originele kistje met inhoud naar het hoofdgebouw brengen.
Atoombom
Echt een vondst kun je de doos niet noemen. Slaman, die de verschillende kelderruimtes van Natuurkunde beheert, wist dat de erfenis van hoogleraar Gerard Sizoo in de kelder stond. Alleen was hij niet volledig op de hoogte van de bijzondere achtergrond van de tien flesjes. “Sizoo blijkt niet alleen de grondlegger van de nucleaire wetenschap in Nederland, hij stond ook aan het begin van het onderzoek in de hele wereld.”
Het dodenmasker van Abraham Cuyper in je bureaula? Een filmpje van het bezoek van eredoctor Martin Luther King aan de VU in een doos oud papier? De Universiteitsbibliotheek is op zoek naar bijzondere stukken uit het VU-verleden. Neem contact op met Liselotte Neervoort.
De hoogleraar bouwde geen bommen, maar gebruikte het water in een neutronengenerator. Deze werd in de Tweede Wereldoorlog door de bezetter geconfisqueerd, maar ze lieten de doos met ampullen zwaar water liggen.
Sabotage
Een tactische blunder. De Duitsers hadden juist zwaar water nodig om een atoombom te maken. In Noorwegen stond de enige fabriek die dit water ten tijde van de Tweede Wereldoorlog produceerde. Nadat deze fabriek in Duitse handen was gevallen, saboteerde een groep speciaal getrainde Noorse commando’s de fabriek in de Engelse operatie Gunnerside.
Zuiverheidsgraad
“Als dat niet gebeurd was, hadden de Duitsers misschien ook een atoombom kunnen bouwen”, vertelt Slaman. De Amerikanen gebruikten grafiet als moderator voor hun kweekreactor, maar de Duitsers dachten dat dit niet werkte.
Ook de ampullen die de VU bezit, komen uit deze Norsk Hydro fabriek. “Door de zuiverheidsgraad ervan weten we dat het pas na 1938 geproduceerd kan zijn.”