“Ik ben er niet helemaal tevreden mee”, zegt Van Olst na afloop van haar proefverdediging. “In mijn hoofd moeten dingen vaak perfect.” Haar jetlag zal er vast iets mee te maken hebben: Van Olst is net terug uit de Verenigde Staten, waar ze een postdoc doet op de Northwestern University in Chicago. Maar ondanks de jetlag en de vele wetenschappelijke termen – van T-cellen en microglia tot de bloed-hersenbarrière en tau-eiwitten – weet Van Olst haar onderzoek helder uit te leggen. Haar belangrijkste ontdekking? “Immuuncellen in ons bloed spelen een rol bij het verloop van de ziekte van Alzheimer. Het immuunsysteem buiten ons brein kan dus een belangrijk aangrijpingspunt zijn voor nieuwe therapieën.”
‘Werken met een ander type cellen voelde als vreemdgaan’
Spinachtige cellen
Voor de totstandkoming van deze ontdekking moeten we terug naar Van Olsts bacheloronderzoek in Groningen, toen ze immuuncellen in de hersenen bestudeerde. “Die cellen heten microglia en zijn echt mijn passie, haha. Ik vind het superinteressant dat je hersenen hun eigen immuunsysteem hebben. Wist je bijvoorbeeld dat zo’n tien procent van je hersencellen immuuncellen zijn? Microglia zijn een soort spinachtige cellen die met hun pootjes continu hun omgeving scannen op ziekteverwekkers. Daarnaast communiceren ze met zenuwcellen en helpen ze nieuwe herinneringen aanmaken.”
Van Olst deed tijdens haar promotie niet alleen onderzoek naar alzheimer, maar ook naar de hersenaandoening multiple sclerose (MS). Hiervoor onderzocht ze hersenweefsel van overleden donoren. Ze ontdekte onder andere dat ontstekingen in het hersenvlies betrokken zijn bij het ziekteverloop van MS-patiënten en dat microglia – de immuuncellen in de hersenen – daarbij een belangrijke rol spelen. Van Olst concludeerde daarop dat immuuncellen bij meerdere hersenziektes cruciaal zijn.
Immuuncellen in brein én bloed
Tijdens haar bachelor en master onderzocht Van Olst deze immuuncellen bij hersenaandoeningen zoals alzheimer en schizofrenie. Tijdens haar promotieonderzoek op de VU keek Van Olst ook naar het immuunsysteem in de rest van ons lichaam, dat bestaat uit een verzameling van verschillende immuuncellen. Voorheen was de overtuiging dat het immuunsysteem in de hersenen afgesloten is van de rest van het immuunsysteem, tot wetenschappers recentelijk het tegendeel bewezen. Van Olst wilde daarom weten: hebben immuuncellen in ons bloed dan misschien toch wat met hersenziektes te maken? “Eigenlijk wilde ik niet aan andere cellen dan microglia werken, het voelde een beetje als vreemdgaan”, lacht ze. “Maar nu ik daar vijf jaar aan heb gewerkt, realiseer ik me dat de immuuncellen in je hersenen het niet alleen doen. Ze zijn onderdeel van een enorm leger aan immuuncellen dat verspreid zit door je hele lichaam.”
‘Misschien kunnen we hersenveroudering tegengaan door het immuunsysteem jong te houden’
Vriend of vijand?
In een studie toonde Van Olst aan dat stoffen uit het bloed van oude muizen voor een versnelde veroudering van het immuunsysteem in jonge muizen kunnen zorgen. Dat kan op zijn beurt weer schadelijke effecten op hersencellen hebben. “Dus misschien kunnen we hersenveroudering tegengaan door immuuncellen in het bloed jong en gezond te houden.”
In een ander experimenteel model voor de ziekte van Alzheimer toonde Van Olst aan dat immuuncellen in het brein delen van hersencellen afbraken die belangrijk zijn voor het maken van herinneringen. Volgens Van Olst is dat een aanwijzing dat het immuunsysteem kan bijdragen aan geheugenverlies bij mensen met alzheimer.
Oververmoeide immuuncellen
Van Olst deed ook bloedonderzoek bij alzheimerpatiënten. “Ik ontdekte dat een groter deel van hun immuuncellen oververmoeid was dan bij gezonde mensen, zelfs bij patiënten met milde geheugenklachten. Dit betekent dat het immuunsysteem buiten de hersenen mogelijk een rol speelt in de vroege fasen van de ziekte van Alzheimer en dus een aangrijpingspunt kan zijn voor nieuwe therapieën.”
Volgens van Olst blijkt ook hieruit hoe belangrijk het is om je immuunsysteem gezond te houden. “Hopelijk kunnen mijn resultaten tot nieuwe immuuntherapieën leiden die het verlies van hersencellen kunnen tegengaan.”
Uit eerder onderzoek is bekend dat bepaalde genen ervoor zorgen dat sommige mensen een groter risico hebben op alzheimer. Van Olst ontdekte dat er iets vreemds aan de hand is met immuuncellen van alzheimerpatiënten die drager waren van een van deze genen. “Deze immuuncellen waren meer reactief en hadden een ander vetmetabolisme. Of en hoe dit bijdraagt aan de ziekte van Alzheimer zijn we nu verder aan het onderzoeken.”
Van concurrent naar collega
Van Olst werkt nu als postdoc in Chicago, in de groep van assistant professor David Gate. Hier doet ze onderzoek naar de immunologische effecten van nieuwe alzheimermedicijnen die sinds kort goedgekeurd zijn in de Verenigde Staten. Het is geen toeval dat Van Olst in de groep van Gate werkt. “Er doen veel mensen onderzoek naar microglia, maar bijna niemand kijkt naar de wisselwerking met het bloed. David heeft daar de afgelopen jaren baanbrekend onderzoek naar gedaan, onder andere bij mensen met Alzheimer. Ik dacht: hij doet wat ik wil doen en ik wil van hem leren. En het fijne is, we zijn nu geen concurrenten meer maar collega’s.”
Het proefschrift van Van Olst is hier te vinden.