Het arbeidsrecht kreeg eind februari een flinke opsteker. In hoger beroep oordeelde het gerechtshof in Amsterdam dat de maaltijdbezorgers van Deliveroo werknemers zijn. In het Verenigd Koninkrijk vond het hooggerechtshof dat Uber-chauffeurs workers zijn, een tussencategorie die wij niet kennen, met veel beschermend arbeidsrecht.

Voor wie de kwalificatiekwestie van platformwerkers volgt, is dat niet echt een verrassing. De allerhoogste EU-rechter deed al een vergelijkbare uitspraak in een Spaanse zaak en in de VS is ook een dergelijke beweging onder de rechters.

Alles bij elkaar is het nu wel duidelijk: veel arbeidsrelaties tussen platforms en werkenden moeten worden gekwalificeerd als arbeidsovereenkomst, met uitgebreide bescherming, en niet als opdrachtovereenkomst zonder enige bescherming. Het argument dat deze werkenden zo graag flexibel werken (wie niet?) is niet van belang, want dit recht is dwingend. Dat betekent dat deze werknemers veel rechten hebben, zoals minimumloon, vakantie(geld), loondoorbetaling bij ziekte, sociale zekerheid, noem maar op. Maar daar stokt het.

Tussen recht hebben en recht krijgen staan zaken in de weg. Moeten nu alle platformwerkers in hun eentje dezelfde weg naar de rechter volgen om ook de eigen rechten af te dwingen? Gelukkig niet, want het hof oordeelde dat dit bij uitstek een collectieve zaak is, dus de FNV die de zaak voerde, treedt op voor hen.

Grote groepen rechtelozen

Toch zal het lastig zijn om alleen via de privaatrechtelijke weg het recht voor alle platformwerkers te herstellen, als de overheid dat niet ondersteunt door die rechten actief te handhaven. En daar is nu alle reden toe. Zo langzamerhand is het wel duidelijk dat het ontstaan van grote groepen rechtelozen op het meest machteloze deel van de arbeidsmarkt het algemeen belang raakt. En als dat in het geding is, mag de overheid zich niet langer verschuilen achter de houding ‘dat lossen de vakbonden wel op en we handhaven pas als het door een uitspraak van de Hoge Raad echt niet meer anders kan’. Zeker als zij weet dat de kapitaalkrachtige, machtige platformbedrijven het wel een tijdje kunnen uitzingen en rechtszaken incalculeren.

De houding van de overheid benadeelt de hele samenleving

Toen de FNV in de Deliveroo-zaak in lagere instantie bij de rechtbank gelijk kreeg, richtte zij verschillende handhavingsverzoeken tot de overheid. Die werden in afwachting van het hoger beroep terzijde gelegd. De arbeidsinspectie wilde de arbeidsomstandigheden niet controleren, het UWV wilde geen arbeidsrelatie vaststellen en premies voor de sociale zekerheid innen en de Belastingdienst wilde geen belastingen heffen. Met andere woorden, de overheid koos ervoor het verdienmodel van het platform intact te houden.

Geen waardenvrije keuze! Ook op dit terrein zorgen de principes van nieuw regelgevend bestuur en nieuw publiek management uit de jaren negentig ervoor dat werkenden en hun bonden machteloos zijn gemaakt. De overheid stelde zich niet op als bondgenoot van de werkende als zwakkere partij, maar van de economisch machtige werkgever.

Overheid, wees bondgenoot van de zwakkeren

Deze houding van de overheid benadeelt de hele samenleving. Onze arbeidsmarkt is op veel punten inmiddels structureel onrechtvaardig. Dat is een maatschappelijk probleem dat veel armoede veroorzaakt en de belastinginkomsten en bijdragen aan de sociale fondsen onder druk zet. Goede werkgevers worden benadeeld door oneerlijke concurrentie. Sociale risico’s worden op de gemeenschap afgewenteld. Handhaving en naleving van arbeidsrecht is daarom niet alleen een belang van individuele werkenden, maar een algemeen publiek belang.

In bijna alle verkiezingsprogramma’s staat dat wij na maart 2021 een andere overheid willen zien. Een betrokken overheid die ziet dat het lot van individuele burgers niet alleen hun pech is, maar het algemeen belang raakt. Een overheid die als bondgenoot van de zwakkere partij haar gereedschapskist opentrekt. Handhaven dus!

Klara Boonstra is hoogleraar internationaal arbeidsrecht aan de VU en directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA.

ILLUSTRATIE: BAS VAN DER SCHOT